Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Zapomniany „biały kruk”. Ukraina w myśli Mariana Kamila Dziewanowskiego (1913-2005)
Oleksandr Avramchuk
https://orcid.org/0000-0003-3470-771X
Wydział Historii Uniwersytetu Warszawskiego
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 39 Nr 1 (2022), strony: 333-355
Data publikacji: 2022-12-30
https://doi.org/10.48261/pis223916
PDF
Abstrakt
Artykuł przedstawia ukraińską kartę z życiorysu emigracyjnego historyka Mariana Kamila Dziewanowskiego (1913–2005). Na podstawie wcześniej nieznanych dokumentów z polskich i ukraińskich archiwów w Stanach Zjednoczonych oraz w oparciu o istniejącą literaturę przedmiotu zarysowana została sieć ukraińskich powiązań Dziewanowskiego, przeanalizowano jego wizję dziejów i współczesności Ukrainy na tle polskiej myśli politycznej, tradycji prometeizmu i panujących na Zachodzie stereotypów w odniesieniu do ukraińskiej historii. Czerpiąc z narzędzi stosowanych w historii idei, życiorys intelektualny głównego bohatera przedstawiono w zestawieniu z powojenną ewolucją ruchu prometejskiego, jego taktyką i modus operandi w nowych warunkach geopolitycznych, wyznaczonych przez zimną wojnę. Analizie poddano stworzoną przez Dziewanowskiego federalistyczną wizję Europy Środkowo-Wschodniej, której najważniejszą inspiracją była myśl Marszałka Józefa Piłsudskiego. Niniejszy artykuł stanowi część większego studium poświęconego wkładowi polskich historyków-emigrantów w kształtowanie się studiów ukraińskich w Stanach Zjednoczonych po II wojnie światowej.
Słowa kluczowe
Marian Kamil Dziewanowski • myśl polityczna • prometeizm • federalizm • wojna polsko-bolszewicka • Józef Piłsudski • Ukraina Marian Kamil Dziewanowski • political thought • Prometheism • federalism • Polish-Soviet war • Józef Piłsudski • Ukraine
Bibliografia
Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie, Zespół „Prometeusz”, teczka 709/148/5
Archiwum Instytutu Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku, Archiwum Mariana Kamila Dziewanowskiego, sygn. 22, 47, 73
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, BU 00170/884
Archiwum Naukowego Towarzystwa im. T. Szewczenki w Nowym Jorku, Pavlo Szandruk Papers, folder 5, 13, 14, 15, 19, 21, 23, 25, 27, 28, 31
Archiwum Omeljana Pritsaka w Kijowie, Sygn. 723, 831, 908
Harvard University Archives, Records of the Harvard Ukrainian Research Institute, sygn. 858.15.2, box 1, 2, 4
Indiana University Archives, Robert F. Byrnes Papers, box 41
Dziewanowski M.K., A History of Soviet Russia, New Jersey 1985.
Dziewanowski M.K., Dualism or Trialism? Polish Federal Tradition, „Slavonic and East European Review” 1963, vol. 41, no. 97.
Dziewanowski M.K., Jedno życie to za mało: kartki z pamiętnika niepoprawnego optymisty, Toruń 1994.
Dziewanowski M.K., Joseph Piłsudski: a European federalist, 1918–1922, Stanford 1969.
Dziewanowski M.K., Joseph Pilsudski. The Bolshevik Revolution and Eastern Europe, „The Polish Review” 1969, vol. 14, no. 4.
Dziewanowski M.K., Nie jesteśmy sami (O krajach i narodach Międzymorza), Londyn 1947.
Dziewanowski M.K., Oskar Halecki – Historyk Przedmurza i Międzymorza, „Wiadomości” 25 XI 1973.
Dziewanowski M.K., Pamiętniki gen. Szandruka, „Kultura” 1965, nr 6.
Dziewanowski M.K., Pilsudski’s Federal Policy, 1919–1921, „Journal of Central European Affairs” 1950, vol. 1, no. 2–3.
Giedroyc J., Autobiografia na cztery ręce, oprac. K. Pomian, Warszawa 2006.
Halecki O., East Central Europe in Postwar Organization, „The Annals of the American Academy of Political and Social Science” 1943, vol. 228.
Jerzy Giedroyc – Jerzy Stempowski. Listy 1946–1969, oprac. A.S. Kowalczyk, t. 2, Warszawa 1998.
Kedryn I., Białe kruki, „Kultura” 1977, nr 10 (361).
Lechoń J., Dziennik, t. 2, Warszawa 1992.
„Mam na Pana nowy zamach…”. Wybór korespondencji Jerzego Giedroycia z historykami i świadkami historii, 1946–2000, oprac. S.M. Nowinowski, R. Stobiecki, współpraca A. Brzezińska i M. Przybysz-Gralewska, t. 1-3, Łódź–Paryż 2019.
Pillars of the Profession. The Correspondence of Richard Pipes and Marc Raeff, ed. J. Daly, Leiden–Boston 2019.
Plans for European Union in Great Britain and in Exile 1939–1945, ed. W. Lipgens, Berlin–New York 1986.
Poland, a Country Study. Foreign Area Studies. The American University, Washington 1983.
Reshetar J.S., The Ukrainian Revolution, 1917–1920: a study in nationalism, Princeton 1952.
The Political and Social Ideas of Vjaceslav Lypyns`kyj, „Harvard Ukrainian Studies” 1985, vol. 3–4.
Wandycz P. (rec.), „The Russian Review” 1970, vol. 29, no. 3.
Кедрин І., Життя, події, люди. Спомини і коментарі, Нью-Йорк 1976.
Кедрин І., Михайло Грушевський – не один, а більше їх (Спогади і рефлексії), „Український історик” 1984, nr 1–4.
Кедровський В., Ризьке Андрусово: спомини про російсько-польські мирні переговори в 1920, Вінніпег 1936.
Лисяк-Рудницький І., Щоденники, Київ 2019.
Луцький Ю., На перехресті. Спогади, Луцьк 1999.
„The Ukrainian Weekly” (1 VI 1968 r., 8 I 1972 r.).
„Wiadomości” (25 XI 1973 r.).
Bruski J.J., Petlurowcy: Centrum Państwowe Ukraińskiej Republiki Ludowej na wychodźstwie (1919–1924), Kraków 2004.
Bruski J.J., Sojusznik Piłsudskiego. Symon Petlura oczyma Polaków, „Nowy Prometeusz” 2011, nr 1.
Cienciała A.M., Józef Piłsudski w anglo-amerykańskich informatorach i podręcznikach historycznych po drugiej wojnie światowej. Zagadnienie mitu-stereotypu [w:] Polskie mity polityczne XIX i XX wieku, red. W. Wrzesiński, Wrocław 1994.
Grzywacz A., Jończyk A., Wojenne losy gen. Pawła Szandruka, „Zeszyty Historyczne” 2000, z. 134.
Libera P., Zarys historii ruchu prometejskiego [w:] II Rzeczpospolita wobec ruchu prometejskiego, Warszawa 2013.
Łukasiewicz S., Marian Kamil Dziewanowski (1913–2005). Szkic do biografii intelektualnej, „Zeszyty Historyczne” 2006, z. 155.
Łukasiewicz S., Trzecia Europa: Polska myśl federalistyczna w Stanach Zjednoczonych 1940–1971, Warszawa–Lublin 2010.
Machcewicz P., Emigracja w polityce międzynarodowej, Warszawa 1999.
Nowak A., Polska i trzy Rosje: studium polityki wschodniej Józefa Piłsudskiego (do kwietnia 1920 roku), Kraków 2015.
Nowak A., Ryga: interpretacje i konsekwencje w polityce międzynarodowej [w:] Zapomniany pokój. Traktat ryski: interpretacje i kontrowersje 90 lat później, red. S. Dębski, Warszawa 2013.
Pisuliński J., Józef Piłsudski a Ukraina (1918–1922), „Arcana” 2006, nr 68.
Stobiecki R., Klio za wielką wodą: polscy historycy w Stanach Zjednoczonych po 1945 roku, Warszawa 2017.
Stobiecki R., „Sprawa Pawła Szandruka” na łamach „Kultury” [w:] Między nauką a sztuką. Wokół problemów współczesnej historiografii, red. E. Solska, P. Witek, M. Woźniak, Lublin 2017.
Wołos M., Proces Samuela Schwartzbarda w październiku 1927 r. (w świetle prasy francuskiej), „Dzieje Najnowsze” 2006, nr 4.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
