Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
„W Harbinie dobrze było mieszkać…”. O potrzebie badań nad powojenną reemigracją tzw. harbińców do ZSRS
Jerzy Rohoziński
https://orcid.org/0000-0003-4835-701X
Instytut Pileckiego (Ośrodek Badań nad Totalitaryzmami)
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 39 Nr 1 (2022), strony: 269-290
Data publikacji: 2022-12-30
https://doi.org/10.48261/pis223913
PDF
Abstrakt
Tematem stosunkowo mało znanym w Polsce pozostają losy reemigrantów z Harbinu do ZSRS w latach pięćdziesiątych XX w. i ich ewentualny wpływ na powolną erozję systemu sowieckiego. Przedstawiciele tej grupy – jako współmałżonkowie polskich repatriantów z Kazachstanu – trafili w ostatnim okresie do naszego kraju. Trudno powiedzieć, czy małżeństwa takie były częste. Autorowi udało się podczas zbierania relacji kazachstańskich Polaków natrafić na dwie takie osoby, reprezentujące dwa różne pokolenia: kobietę osobę urodzoną jeszcze w Harbinie, która jako małe dziecko przyjechała z rodzicami do ZSRS, i mężczyznę urodzonego w latach osiemdziesiątych, którego ojciec jako dziecko stamtąd wyjechał. Ich wspomnienia rodzinne nie będą do końca zrozumiałe bez ukazania kontekstu historycznego i unikatowej roli Harbinu w społecznej historii Rosji. W okresie przedrewolucyjnym Harbin jako rosyjska enklawa na terytorium chińskim stanowił bowiem swego rodzaju liberalny eksperyment, a po wojnie domowej i częściowo pod okupacją japońską miasto pełniło rolę wolnego rynku idei. Czynniki te sprawiły, że powojenni harbińscy reemigranci do ZSRS przyjeżdżali z bagażem doświadczeń odróżniającym ich całkowicie od mieszkańców kraju, którzy przeżyli stalinizm, stając się grupą z założenia „podejrzaną”.
Słowa kluczowe
Harbin • „operacja harbińska” NKWD • biała emigracja w Mandżurii • liberalna atmosfera • Harbinu • reemigracja „harbińczyków” do ZSRS w latach pięćdziesiątych XX w. Harbin • NKVD “Harbin operation” • “white” emigration to Manchuria • Harbin’s liberal • atmosphere • re-emigration of the “Harbinians” to the USSR in the 1950s.
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych, Kolonia Polska w Mandżurii, AAN/2/198/0
Archiwum Akt Nowych, Ministerstwo Spraw Zagranicznych (MSZ), Konsulat Generalny w Harbinie, AAN/2/10389, AAN/2/11739, AAN/2/26
Archiwum MSZ, Samodzielny Wydział Wschodni 1949–1954, AMSZ/Z-11/w. 2/t. 36)
Archiwum Igora Strojeckiego, Barszczewski L., Dziennik z wojny rosyjsko-japońskiej 1904–1905 (rękopis)
Донесения российских консульских представителей за границей по торгово-промышленным вопросам, Ст.-Петербург,/Петроград 1912–1917.
История старообрядцев (семейских) в документах Государственных архивов Байкальского региона (1917–1930-e гг.), cz. 2, Улан-Удэ 2020
Wywiady w Luboniu, 4 X 2020 r. (realizacja J. Rohoziński, D. Panto, A. Latusek): Tamara Wysocka z d. Tretjakowa ur. 1953 r.
Wywiady w Środzie Wielkopolskiej, 1 I 2020 r. (realizacja J. Rohoziński, D. Panto, A. Latusek): Witalij Czirkow ur. 1986 r., Anna Czirkowa z d. Gordziejczuk ur. 1980 r.
Arsjenjew W.K., Dersu Uzała, tłum. E. Skórska, Poznań 2010.
Arsjenjew W.K., W Ussuryjskim Kraju, tłum. E. Skórska, Poznań 2011.
Hermanowicz J. ks., Chiny – Sybir – Moskwa. Wspomnienia misjonarza z łagrów sowieckich, Londyn 1966.
Kajdański E., Wspomnienia z mojej Atlantydy, Kraków 2013.
Symonolewicz K., Mała Polska na chińskiej ziemi, „Azja – Pacyfik” 2014, nr 17, s. 9–24.
Китай и русская эмиграция в дневниках И.И. и А.H. Серебенниkовых, 1919–1934, т. 1, Москва–Стэнфорд 2006.
Bakich O., Émigré Identity: the Case of Harbin, „The South Atlantic Quarterly” 2000, nr 1.
Baring M., With the Russians in Manchuria, London 1905.
Borysiewicz M., The Economic Achievements of Polish Diaspora in Manchuria and Inner Mongolia, 1898-1936, „Res Historica” 2019, nr 47.
Borysiewicz M., Współistnienie diaspor polskiej i ukraińskiej na terenie Mandżurii w latach 1898‒1950. Zarys problemu, „Ars Inter Culturas” 2018, nr 7.
Cabanowski M.M., Tajemnice Mandżurii. Polacy w Harbinie, Warszawa 1993.
Carter J., Struggle for the Soul of a City: Nationalism, Imperialism, and Racial Tension in 1920s Harbin, „Modern China” 2001, nr 1.
Gamsa M., Harbin in comparative perspective, „Urban History” 2010, nr 1.
Goldstein J., Uphill political struggle: Joseph Trumpeldor in Japan and Manchuria, 1904‒1906, „Israel Affairs” 2018, nr 1.
Grochowski K., Polacy na Dalekim Wschodzie, Harbin 1928.
Grüner F., In the Streets and Bazaars of Harbin. Marketers, Small Traders, and Peddlers in a Changing Multicultural City, „Itinerario” 2011, nr 35.
Grüner F., ‘The Chicago of the East’: The Cross-Border Activities and transnational Biographies of Adventurers, Shady Characters, and Criminals in the Cosmopolitan City of Harbin, „Zeitschrift für Globalgeschichte und vergleichende Gesellschaftsforschung” 2013, nr 6.
Harbin and Manchuria. Place, space and identity, red. Th. Lahusen, Durham 2001.
Kajdański E., Udział Polaków w budowie i organizacji Kolei Wschodniochińskiej. Wspomnienia inż. Stefana Offenberga, „Gdańskie Studia Azji Wschodniej” 2016, nr 9.
Kil J., Graczyk K., Kolonia polska w Mandżurii: analiza historycznoprawna, „Z Dziejów Prawa” 2013, nr 6.
Kim Yong-Deog, Życie kulturalne Polaków w Mandżurii w latach 1897–1947, „Postscriptum Polonistyczne” 2010, nr 6.
Konstanty Symonolewicz – orientalista, dyplomata, opiekun Polonii Mandżurskiej, red. A. Winiarz, Szczecin 2012.
Kosmowski J. MIC, Mariańska misja w Harbinie, „Ephemerides Marianorum. Studia historyczno-teologiczne” 2012, nr 1.
Kuromiya H., Stalin’s Great Terror and the Asian Nexus, „Europe-Asia Studies” 2014, nr 5.
Lahusen Th., Se souvenir de la Chine, inventer Israël: mémoires de la difference, „Revue des Études Slaves” 2001, nr 2/3
Leszczyńska D., Czyżewscy, Harbin i Kolej Wschodniochińska, Warszawa 2019.
Michalewicz K., Wybrane aspekty działalności Polonii harbińskiej w latach 1931–1937 w świetle prasy polonijnej: „Dalekiego Wschodu”, „Listów Harbińskich”, „Tygodnika Polskiego” oraz „Kwartalnika Wschód”, „Studia Migracyjne. Przegląd Polonijny” 2020, nr 1, s. 161–185.
Misiurek J. ks., Z dziejów duszpasterstwa polonijnego w Harbinie (1901–1925), „Studia Polonijne” 1976, nr 1.
Moustafine M., Secrets and Spies. The Harbin Files, London 2002.
Polskie ślady na Dalekim Wschodzie. Polacy w Harbinie. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w Szczecinie w dniach 23–24 października 2008 r., red. A. Furier, Szczecin 2008.
Rieber A.J., The Imperial Russian Project. Autocratic Politics, Economic Development, and Social Fragmentation, Totonto–Buffalo–London 2017.
Rohoziński J., Pionierzy w stepie? Kazachstańscy Polacy jako element sowieckiego projektu modernizacyjnego, Warszawa 2021.
Szymański J., Opieka duszpasterska nad Polakami w Harbinie, „Studia Polonijne” 2017.
Wolff D., Harbin ou le Dernier Avatar de la politique impériale russe, „Revue des Études Slaves” 2001, nr 2/3.
Wolff D., Open Jaw: A Harbin-centered View of the Siberian-Manchurian Intervention 1917–1922, „Russian History” 2009, nr 3.
Wolff D., To the Harbin Station: The Liberal Alternative in Russian Manchuria, 1898–1914, Stanford 1999.
Zalesskaia O., The Struggle for Power and Leadership in Far Eastern Frontier in 1917–1922: Northeast China as Recipient Region of the Russian White Movement, „Eurasia Border Review” 2019, nr 1.
Załęczny J., Polacy w Harbinie w zbiorach Muzeum Niepodległości w Warszawie, „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2013, nr 17.
Аблова Я.H., КВЖД и российская эмиграция в Китае: международные и политические аспекты истории: Первая половина XX в., Москва 2005.
Вульф Д., Евреи Манчжурии: Харбин, 1903–1914 гг., „Ab Imperio” 2003, nr 4.
Гончаренко О.Г., Русский Харбин, Москва 2009.
Гребенюкова Н., Дело „харбинцев”. Репрессии среди русских эмигрантов из Китая, „Словесница искусств” 2012, nr 30, http://www.slovoart.ru/node/1185, dostęp 15 II 2021 r.
Дербин Я.Н., Проблема верховной власти в Древней Руси в трудах историков-юристов Харбинского центра русской эмиграции, „Вестник СПбГУ” 2016, nr 1.
Забияко А.А., Ментальность дальневосточного фронтира: культура и литература русского Харбина, Новосибирск 2016.
Зеньковский С.А., Русское старообрядчество, т. 1–2, Москва 2016.
Иконникова Е.А., Культурные центры Харбина в русской прозе ХХ века, „Азия и Африка сегодня” 2018, nr 10.
Иконникова Е.А., Русская фамилия на улицах Xарбина, в коммерции и литературе, „Азия и Африка сегодня” 2015, nr 8.
Ильин И.С., На службе в советской разведке в тылу у японцев, „Новый журнал” (НьюЙoрк) 1971, nr 103.
Капран И.К., Повседневная жизнь русского населения Харбина (конец XIX в. – 50-е гг. XX в.), Влaдивocтoк 2011.
Колупаев Р. иг., Католическая миссия в Китае: Епархия католиков византийского обряда в 1928‒1949 гг., Москва 2004.
Кожурин К., Повседневная жизнь старообрядцев, Москва 2017.
Козырин А., Счастливая Хорватия на Дальнем Востоке, или конец Желтороссии, „Sibir’ Realii”, 22 III 2020 r., https://www.sibreal.org/a/30497895.html, dostęp 8 III 2021 r.
Любимый Харбин – город дружбы России и Китая: материалы международной научно-практической конференции, посвящённой 120-летию русской истории г. Харбина, прошлому
и настоящему русской диаспоры в Китае, Харбин–Влaдивocтoк 2019.
Мелихов Г.В., Белый Харбин. Середина 20-х, Москва 2003.
Наземцeва Я., На дипломатическом уровне. Проблемы правового статуса русских эмигрантов в Китае в советско-китайских отношениях (1920‒1940-е гг.), Ст.-Петербург 2016.
Полевой Ю., По ту сторону китайской границы. Белый Харбин, Москва–Ленинград 1930.
Потапова Н.А., „Харбинская” операция НКВД СССР 1937–1938 гг. Механизмы, целевые группы и масштабы репрессий, Ст.-Петербург 2020.
Русский Харбин: опыт жизнестроительства в условиях дальневосточного фронтира, red. A.P. Zabijako, Благовещенск 2015.
Хисамутдинов А.А., ‘Охотничайте, пашите, сейте’: русские старообрядцы в Китае и их исход, „Традиционная культура” 2012, nr 4, 48.
Хисамутдинов А.А., Старообрядцы: из России в Америку через Китай, „Вопросы истории” 2011, nr 7.
Доступ к архивам, личное дело каждого, http://dostup.memo.ru/, dostęp 3 III 2021 r.
Жертвы политического террора в СССР, http://lists.memo.ru/, dostęp 3 III 2021 r.
Открытый список, https://ru.openlist.wiki/, dostęp 3 III 2021r.
Расстрелянное поколение. Или. 37-й и другие годы. Биографический справочник, http://1937god.info/, dostęp 3 III 2021 r.
Эмигрантика. Сводный каталог периодических изданий русского зарубежья, http://emigrantica.ru/category/kharbin, dostęp 3 III 2021 r.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
