Język Polski
English
Problem wiarygodności dokumentów operacyjnych w odniesieniu do pytania o współpracę ks. Tadeusza Dajczera ze Służbą Bezpieczeństwa
Eugeniusz Sakowicz
https://orcid.org/0000-0001-8064-9042
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Paweł Mazanka
https://orcid.org/0000-0002-1389-7588
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Bolesław Szewc
https://orcid.org/0000-0002-2549-5674
Akademia Medyczna Humanum w Warszawie
Wanda Zagórska
https://orcid.org/0000-0003-2615-9565
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 16 (2023), strony: 441–468
Data publikacji: 2023-12-29
https://doi.org/10.48261/PAIPN231622
PDF
Abstrakt
Autorzy opublikowanych dotąd trzech prac odwołujących się do akt operacyjnych bezpieki, które dotyczą ks. prof. Tadeusza Dajczera, sugerują – bez zbadania ich wiarygodności – jego współpracę z tą instytucją. Artykuł zawiera analizę wiarygodności wszystkich znanych zapisów
SB mogących świadczyć o takiej współpracy. Z punktu widzenia metodologii historii dokumenty te są źródłami pośrednimi adresowanymi, wymagającymi badania ich wiarygodności oraz wskazania zawartych w nich elementów perswazyjnych. Kierując się tymi założeniami, dokumentację
bezpieki skonfrontowano z innymi źródłami, w tym z relacjami świadków życia ks. Dajczera czy jego notatkami, a także z materiałem pozaźródłowym (np. ekspertyzą grafologiczną, instrukcjami operacyjnymi SB). Wskazano na perswazyjność zapisów, która nie może być mylona z opisem faktów. Stwierdzono, że wszystkie znane notatki i raporty SB, które mogą sugerować współpracę ks. Dajczera z aparatem bezpieczeństwa, są obciążone poważnymi wątpliwościami i nie mogą być uznane za jej dowód. Przemawiają za tym: brak podpisów kapłana i notatek jego autorstwa, niewytłumaczalne braki w dokumentacji organów represji, niezgodności z instrukcjami operacyjnymi, przypadek sfałszowania podpisu ks. Dajczera przez funkcjonariusza bezpieki, niezgodności z usytuowaniem życiowym kapłana, sposobem życia i postrzeganiem przez niego rzeczywistości itp. Ponadto w materiałach SB istnieje bardzo wyraźny element perswazji. Funkcjonariusze kreowali swój pozytywny wizerunek w oczach przełożonych, aby umożliwić sobie niezakłócony przebieg kariery. Wykazano, że nie ma dostatecznie wiarygodnych dokumentów, które pozwalałyby mówić o świadomej czy też nieświadomej współpracy ks. Dajczera z organami represji.
Słowa kluczowe
ks. Tadeusz Dajczer • wiarygodność akt SB • fikcyjna rejestracja TW • element perswazji w notatkach SB • domniemanie niewinności Fr. Tadeusz Dajczer • credibility of SB files • fictitious TW [tajny współpracownik – secret collaborator] registration • element of persuasion in SB memos • presumption of innocence
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 001052/644/J; 003175/218; 003175/267; 003273/876, t. 1; 0604/1338, t. 1; 0717/17; 01069/380/D; 01069/380/J; 728/90192; 1911/1; Kartoteka odmów powrotu do kraju.
Archiwum prywatne ks. Leszka Pliszki: Dajczer T., ks., Wspomnienie autobiograficzne, transkrypcja nagrania z 5 IX 2009 r., mps.; Kserokopia 31 stron teczki, którą ks. T. Dajczer otrzymał z IPN, wraz z jego odręcznymi notatkami (AIPN, 01069/380/J); Urzędowe powiadomienie o możliwości odbioru paszportu wysłane z Biura Paszportów do ks. T. Dajczera z datą stempla pocztowego, 25 XI 1965 r.; Zeugnis – niemiecki oryginał świadectwa zdania egzaminu z j. niemieckiego przez ks. T. Dajczera w Instytucie Goethego w Iserlohn w Niemczech Zachodnich, 4 X 1969 r.
Bełza L., Analiza dostępnych dokumentów Służby Bezpieczeństwa w sprawie rejestracji ks. prof. Tadeusza Dajczera jako tajnego współpracownika, http://zycieiidealy.pl/wp-content/uploads/2023/03/Analiza-dot.-T.D..pdf (dostęp 4 III 2023 r.).
Bełza L., Is damnum dat, qui iubet dare; eius vero nulla culpa est, cui parere necesse sit, http://zycieiidealy.pl/is-damnum-dat-qui-iubet-dare-eius-vero-nulla-culpa-est-cui-parere-necesse-sit/ (dostęp 28 II 2023 r.).
Bełza L., Synteza oparta na analizie dostępnych dokumentów Służby Bezpieczeństwa w sprawie rejestracji ks. prof. Tadeusza Dajczera jako tajnego współpracownika, http://zycieiidealy.pl/synteza-dokumentow-sb-w-sprawie-rejestracji-ks-t-dajczera-jako tajnego-wspolpracownika/ (dostęp 26 II 2023 r.).
Bułhak W., Wywiad PRL a Watykan 1962–1978, Warszawa 2019.
Brzechczyn K., Problem wiarygodności teczek i opartej na nich narracji historycznej. Kilka uwag metodologicznych, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 2.
Dajczer T., ks., Rozważania o wierze. Z zagadnień teologii duchowości, Częstochowa 1992.
Dajczer T., ks., Ewangeliczny radykalizm. Homilie biblijne z lat 1991–1994 (wybór), Warszawa 2019.
Dobre imię ks. prof. dr. hab. Tadeusza Dajczera, http://zycieiidealy.pl/dobre-imie-ks-prof-dr-hab-tadeusza-dajczera/ (dostęp 24 II 2023 r.).
Gmyz C., „Pietro”, specagent w Watykanie, https://www.rp.pl/historia/art15808931-pietro-specagent-w-watykanie (dostęp 3 III 2023 r.).
Górka B., Anty-autolustracja t.w. „Student”. Prawda Jezuity i prawda o Jezuicie, Toruń 2021.
Górka B., „Ojcze Święty, nigdy Cię nie zdradziłem”. Autopsja lustracji t.w. „Janiszewski”, Toruń 2022.
Górka B., Uporczywa lustracja prof. Franciszka Ziejki, rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego, Toruń 2023.
Grzeszyk-Kiliańska E., Ekspertyza kryminalistyczna z zakresu badań podpisów ręcznych dotycząca sprawy autentyczności podpisu ręcznego o brzmieniu: „Ks. T. Daj…”, Warszawa, 9 VI 2021 r., mps.
Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa 1945–1989, oprac. T. Ruzikowski, Warszawa 2004.
Karp H., Media totalitarne. „Przegląd Katolicki” – historia jednej redakcji. Służby bezpieczeństwa jako przykład kontroli systemu informacyjnego Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w latach 1983–1988, Warszawa 2018.
Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa – Tadeusz Lemieszko, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/22343 (dostęp 3 III 2023 r.).
Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa – Władysław Warszykowski, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/585875 (dostęp 5 III 2023 r.).
Koller S., Normatywne zasady brakowania i niszczenia materiałów Służby Bezpieczeństwa w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych (1956–1990), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2012, nr 2.
Kotowski E., Wspomnienia (1971–1990), Dąbrowa Białostocka 2009.
Łatka R., Relacje ks. Tadeusza Dajczera z SB. Przypadek współpracy agenturalnej rozpoczętej z powodu szantażu paszportowego, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2021, t. 14.
Musiał F., Podręcznik bezpieki. Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989), Kraków 2015.
Osobowe źródła informacji – zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2008.
Rzetelny naukowiec, żyjący dogłębnie kapłaństwem. Wywiad z bp. dr. Andrzejem Suskim [w:] On jakby znikał. O dziełach i osobie ks. prof. Tadeusza Dajczera, red. E. Sakowicz, W. Zagórska, E. Nowak, Warszawa 2018.
Szewc B., Problems of Criticism of the Communist Poland’s Security Service (SB) Files as Historical Sources, „Kwartalnik Naukowy Fides et Ratio” 2021, t. 48, nr 4, https://doi.org/10.34766/fetr.v48i4.965 (dostęp 4 III 2023 r.), https://xboleslaw.pl/images/2021-4Szewc2.pdf (wersja polska, dostęp 25 XII 2023 r.).
Szewc B., Błędy artykułu R. Łatki o relacjach ks. T. Dajczera z SB, http://zycieiidealy.pl/bledy-artykulu-r-latki-o-relacjach-ks-t-dajczera-z-sb/ (dostęp 24 II 2023 r.).
Topolski J., Metodologia historii, Warszawa 1984.
Topolski J., Teoretyczne problemy wiedzy historycznej. Antologia tekstów, oprac. E. Domańska, Poznań 2016.
Wicenty D., O znaczeniu fałszywego świadectwa. Przypadek TW „Jakuba” a fikcje operacyjne SB dotyczące tajnych współpracowników, „Dzieje Najnowsze” 2022, nr 3.
Wokół teczek bezpieki. Zagadnienia metodologiczno-źródłoznawcze, red. F. Musiał, Kraków 2015.
Zagórska W., „Sakrament obecności” ks. prof. Tadeusza Dajczera z perspektywy psychologa-badacza i świadka życia [w:] Badacz i znawca religii przeszłości i doby współczesnej ks. prof. dr hab. Tadeusz Dajczer (1931–2009), red. E. Sakowicz, Lublin 2020.
Zagórska W., Nowak E., o. Mazanka P. CSsR, Poszedł za Bogiem do końca. Zarys biografii ks. prof. Tadeusza Dajczera, Warszawa 2022.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
