Misje kuriera i emisariusza „Michała Buki” – kaprala Wiktora Strzeleckiego do Delegatury Rządu na Kraj
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 14 (2021), strony: 355–386
Data publikacji: 2021-12-30
Abstrakt
Artykuł o Wiktorze Strzeleckim vel Michale Buce, zasłużonym kurierze politycznym z Budapesztu, Paryża i Londynu do władz Polskiego Państwa Podziemnego (spadochroniarzu), jest pierwszą próbą przedstawienia zarysu jego biografii. Strzelecki był ochotnikiem w wojnie polsko-bolszewickiej oraz uczestnikiem obrony Warszawy w 1939 r. Związany z konspiracją socjalistyczną, od października 1939 r. pełnił funkcje kuriera i emisariusza rządu RP. W czasie swoich misji zapoznał władze polskiej konspiracji niepodległościowej z układem sił na uchodźstwie i prowadzoną polityką zagraniczną, a rząd RP z sytuacją polityczną kierownictwa w podziemiu, przede wszystkim w środowisku różnych grup socjalistycznych. Z każdej wykonanej misji składał sprawozdania, z których, niestety, zachowały się nieliczne. Jedno z tych sprawozdań jest zamieszczone w niniejszym artykule.
Słowa kluczowe
Wiktor Strzelecki vel Michał Buka • II wojna światowa • MSW • Polskie Państwo Podziemne • Delegatura Rządu RP • spadochroniarze • kurierzy polityczni Wiktor Strzelecki a.k.a. Michał Buka • World War II • MSW • Polish Underground State • Government Delegation for Poland • paratroopers • political couriers
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych: 202/I-2.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie: 00100/48/J; 010/11016.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 01227/197/J; 01263/104.
Archiwum Państwowe w Kielcach: 21/2898.
Archiwum Państwowe w Lublinie: Zespół: 469; 484; 494.
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. I, cz. 1: Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, Warszawa 2015.
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. VI: Uzupełnienia, Londyn 1989.
Bargiełowski D., Po trzykroć pierwszy. Michał Tokarzewski-Karaszewicz. Generał broni, teozof, wolnomularz, kapłan Kościoła liberalnokatolickiego, t. 1–3, Warszawa 2000–2002.
Bezrobotni burzą się!, „Robotnik Lubelski” 1936, nr 117.
Buczek R., Muszkieterowie, Toronto 1985.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], By parachute to Warsaw, London 1945.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Koncert [w:] W sławie i cieniu, oprac. zbior., Paryż 1946.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Koncert. Opowiadanie cichociemnego, Warszawa 2002.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Raport z Podziemia 1942, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
Chajn L., U źródeł powstania Klubów Demokratycznych 1937–1939, „Najnowsze Dzieje Polski” 1967, t. XI.
Czy wiesz, kto to jest?, red. S. Łoza, Warszawa 1938.
Drogi cichociemnych, oprac. zbior., Warszawa 1993.
Dubicki T., Bazy wojskowej łączności zagranicznej ZWZ-AK w latach 1939–1945. Studia i materiały, Częstochowa 2000.
Dubicki T., Wywiad polski w Rumunii 1939–1945, Łomianki 2021.
Dubiel P., Kozak J., Polacy w II wojnie światowej. Kim byli, co robili, Warszawa 2003.
Duraczyński E., Delegatura rządu emigracyjnego i reprezentacja czterech stronnictw „obozu londyńskiego” [w:] Problemy wojny i okupacji 1939–1944, red. W. Góra, J. Gołębiewski, Warszawa 1969.
Duraczyński E., Wojna i okupacja. Wrzesień 1939 – kwiecień 1943, Warszawa 1974.
„Dziennik Polski” 1964, nr 154.
Dziennik Ustaw 1939, nr 104, poz. 1008.
Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939–1947, t. 1–2, oprac. J. Piotrowski, Wrocław 2004.
Erdman J., Droga do Ostrej Bramy, Londyn 1984.
Garliński J., Konferencja w Belgradzie, „Zeszyty Historyczne” 1975 (Paryż), z. 34.
Garliński J., Politycy i żołnierze, Londyn 1971.
Grabowski W., Kurierzy cywilni („kociaki”) na spadochronach. Zarys problematyki [w:] Si vis pacem, para bellum. Bezpieczeństwo i polityka Polski. Księga jubileuszowa ofiarowana Profesorowi Tadeuszowi Dubickiemu, red. R. Majzner, Częstochowa–Włocławek 2013.
Grabowski W., Polska tajna administracja cywilna 1940–1945, Warszawa 2003.
https://z-ne.pl/s,doc,24409,1,1529,ten,_co_sie_grenzschutzom_nie_dawal.html (dostęp 2 VI 2021 r.).
Informacje Marka Wójcickiego z Ostrowca Świętokrzyskiego przekazane Krzysztofowi A. Tochmanowi, 15 VI 2021 r.
Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie: A.9.III.2a/28; A.9.III.4/23.
Kaczmarek Z., Seyda Marian [w:] Polski słownik biograficzny, t. 36/3, z. 150, Warszawa–Kraków 1995.
Kaczmarski K., O Wielką Polskę na wojennym wychodźstwie. Stronnictwo Narodowe wobec rządu gen. Władysława Sikorskiego (1939–1943), Rzeszów 2013.
Kaczmarski K., Próby „legalizacji” Obozu Narodowo-Radykalnego (Grupy „Szańca”) i wejścia jego przedstawicieli w struktury władz RP na wychodźstwie 1939–1941, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2008, nr 1.
Kenig M., Ochotnicza Robotnicza Brygada Obrony Warszawy [w:] P.P.S. Wspomnienia z lat 1918–1939, t. 1, red. J. Cesarski, Warszawa 1987.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny światowej, t. 1: Baza w Budapeszcie, Warszawa–Londyn 1998.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny światowej, t. 2: Baza w Bukareszcie, Warszawa–Londyn 1999.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny światowej, t. 3: Baza w Stambule, Warszawa–Londyn 1999.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny światowej, t. 4: Baza w Kairze, Warszawa–Londyn 2000.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny światowej, t. 5: Baza w Sztokholmie, Warszawa–Londyn 2000.
Kołodziejczyk A., Paweł Siudak (1905–1972), „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1998, nr 30.
Kołodziejczyk A., Skazany za szpiegostwo i dywersję. Sekretarz Stanisława Mikołajczyka – Paweł Siudak (1905–1972), „Niepodległość i Pamięć” 1997, nr 1.
Kołodziejczyk A., Władysław Banaczyk „Orkan” (1902–1980), „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 2002, nr 32.
Korboński S., Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po podziemiu, Warszawa 1981.
Korboński S., W imieniu Kremla, Paryż 1956.
Korboński S., W imieniu Polski Walczącej, Londyn 1963.
Korboński S., W imieniu Rzeczypospolitej, Warszawa 1991.
Kukiel M., Dzieje Polski porozbiorowe 1795–1921, Londyn 1961.
Kukiel M., Generał Sikorski. Żołnierz i mąż stanu Polski Walczącej, Londyn 1995.
Kukiel M., Zarys historii wojskowości w Polsce, Lwów 1939.
Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J.M. Majchrowski przy współpracy G. Mazura i K. Stepana, Warszawa 1994.
Kunert A.K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. 1, Warszawa 1987.
Kunert A.K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. 2, Warszawa 1987.
Kunert A.K., Szarota T., Generał Stefan Rowecki „Grot”, Warszawa 2003.
Kuś J., Stanisław Rymar, „Tygodnik Powszechny” 1986, nr 50.
Landau Z., Władysław Kucharski [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Warszawa 1981.
Lasocki Z., Pierwsza faza konspiracji w Polsce – komitet czterech stronnictw na Kraków i Małopolskę, „Gazeta Ludowa” 1946, nr 74.
Lerski J., Emisariusz „Jur”, Londyn 1984.
Leski K., Życie niewłaściwie urozmaicone. Wspomnienia oficera wywiadu i kontrwywiadu AK, Warszawa 1989.
Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917.
Materiały do dziejów uchodźstwa niepodległościowego, t. I: Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, red. Z. Błażyński, Londyn 1994.
Mierzwa J., Pułkownik Adam Koc. Biografia polityczna, Kraków 2006.
Ministry of Defence GB w Londynie: Arkusz ewidencyjny Wiktora Strzeleckiego: bez sygn.
Monitor Polski 1939, nr 289/292 (Angers).
Moskal F., Z pasją naprzód, Warszawa 2002.
Mulak J., Polska lewica socjalistyczna 1939–1944, Warszawa 1990.
Nahlik S.E., Ładoś Aleksander [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18/2, z. 77, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973.
Nahlik S.E., Przesiane przez pamięć, t. 2, Kraków 2002.
Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa 1990.
Orłowski L., Wspomnienia z Budapesztu, „Kultura” (Paryż) 1952, nr 10.
Ostasz G., Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj 1941–1945, Rzeszów 1996.
Ósmy ułan Beliny. Generał brygady Józef Marian Smoleński „Kolec” (1894–1978), oprac. G. Nowik, Warszawa 2008.
Pachowicz A., Komitet Ministrów dla Spraw Kraju 1939–1945, Warszawa 2010.
Paczkowski A., Ankieta cichociemnego, Warszawa 1987.
Polskie Państwo Podziemne w dokumentach, t. 1, Protokoły posiedzeń Komitetu dla Spraw Kraju, cz. 1: 1939–1941, oprac. W. Grabowski, Warszawa 2008 (seria: „Polskie Państwo Podziemne w dokumentach”, t. 1).
Pużak K., Wspomnienia 1939–1945, Gdańsk 1989.
Raport kuriera W. Strzeleckiego na temat życia politycznego i tworzenia się zrębów konspiracji wojskowej przekazany przez placówkę kurierską w Budapeszcie do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych rządu Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie, 12 X 1940, Budapeszt [w:] W kraju i na emigracji. Materiały z londyńskiego archiwum ministra prof. Stanisława Kota (1939–1945), oprac. J. Gmitruk, Z. Hemmerling, J. Sałkowski, Warszawa 1989.
Rostkowski J., Świat Muszkieterów. Zapomnij albo zgiń, Warszawa 2016.
Rzepecki J., Kierownictwo polityczne polskiego podziemia wojskowego w latach 1939–1941, „Przegląd Historyczny” 1974, nr 1.
Stafford D., Wielka Brytania i ruch oporu w Europie (1940–1945). Zarys dziejów Kierownictwa Operacji Specjalnych (SOE) oraz wybór dokumentów, tłum. Z. Sroczyńska, Warszawa 1984.
Stanek P., Stefan Korboński (1901–1989). Działalność polityczna i społeczna, Warszawa 2014.
Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939–1944, Warszawa 1983.
Studium Polski Podziemnej w Londynie: MSW 32; MSW 60.
Szulczewski C., Dyplomata przykrej pamięci, „Orzeł Biały” 1978, nr 172.
Śliwa M., Zygmunt Żuławski – zarys biografii, Kraków 1993.
Terej J.J., Na rozstajach dróg. Ze studiów nad obliczem i modelem Armii Krajowej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1980.
Towarzystwo Absolwentów, Wychowanków i Przyjaciół Gimnazjum i Liceum, Wykaz absolwentów, https://absolwencichreptowicza.pl/absolwenci/ (dostęp 9 VI 2021 r.).
Tucholski J., Spadochroniarze, Warszawa 1991.
Walczak J., Jan Stańczyk [w:] Polski słownik biograficzny, t. 42/2, z. 173, Warszawa–Kraków 2003–2004.
Wasiutyński W., Prawą stroną labiryntu. Fragmenty wspomnień, oprac. W. Turek, Gdańsk 1996.
Wieczorkiewicz P., Polscy agenci Kremla, „Wprost” 2005, nr 51/52.
Wilkinson P., Bright Astley J., Gubbins and SOE, London 1993.
Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu: 15652/I–II.
Zamojski J., Konferencja belgradzka 1940 r., „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i Studia z Okresu II Wojny Światowej” 1966, t. X.
Zaremba Z., Wojna i konspiracja, Londyn 1957.
Żuławski Z., Wspomnienia, Warszawa 1970.