Język Polski
English
Między rekonstrukcją historyczną a oceną etyczną. W sprawie artykułu dr. hab. Rafała Łatki, Relacje ks. Tadeusza Dajczera z SB. Przypadek współpracy agenturalnej rozpoczętej z powodu szantażu paszportowego
Dariusz Kowalczyk
https://orcid.org/0009-0009-3122-6348
Stowarzyszenie Ogólnopolskie Ruch Rodzin Nazaretańskich
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 16 (2023), strony: 395–440
Data publikacji: 2023-12-29
https://doi.org/10.48261/PAIPN231621
PDF
Abstrakt
Opracowanie stanowi recenzję artykułu dr. hab. Rafała Łatki na temat relacji ks. Tadeusza Dajczera z aparatem represji PRL. Jest jednocześnie dialogiem z postawionymi przez badacza tezami, które noszą znamiona oceny etycznej. Polemika została przeprowadzona z punktu widzenia zasad stosowanych w etyce katolickiej. Określają one wymagania, jakie powinien spełniać proces analizy źródeł historycznych, aby mógł stanowić podstawę dla dokonania oceny aksjologicznej. Wskazano, że w warsztacie naukowym R. Łatki została użyta zasada metodologiczna, którą nazwano na potrze- by opracowania „aksjomatem” hermeneutycznym. Zakłada ona bezwzględne zaufanie do zapisów dokumentacji organów represji PRL. Historyk traktuje ją w sposób uprzywilejowany wobec innych źródeł. Jednocześnie wskazano miejsca, w których dokumentacja SB dotycząca ks. Dajczera jest obarczona wadami materialnymi (związanymi z brakiem autentyczności i integralności) oraz formalnymi (związanymi z nierzetelnością zawartych w niej treści). Ponadto podano przykłady wad „relatywnych” (czyli istotnych z punktu widzenia potrzeb analizy hermeneutycznej), zarówno materialnych, jak i formalnych. Wykazano, że powyższych wad dokumentacji R. Łatka nie uwzględnił w procesie rekonstrukcji i interpretacji wydarzeń. Zatem jego propozycja tam, gdzie jest oparta na wadliwym materiale, ma jedynie charakter mniej lub bardziej prawdopodobnej hipotezy wymagającej dalszej weryfikacji, natomiast tam, gdzie jest oparta o błędy rzeczowe w rozumowaniach, jest nie do przyjęcia. Według zasad etyki katolickiej nie może być ona podstawą do wydania rzetelnej oceny aksjologicznej. W opracowaniu podano, że mimo to R. Łatka – być może nieświadomie – sformułował jednoznaczne sądy wartościujące postawę ks. Dajczera wobec SB, które noszą znamiona oceny etycznej. Te z nich, które oparł na hipotetycznej bądź błędnej rekonstrukcji wydarzeń, są tzw. sądami pochopnymi, których rozpowszechnianie wiąże się z naruszeniem dobrego imienia kapłana.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 001052/644; 003175/1094; 0604/891; 0717/17; 01069/380; 728/90192; 2911/1; Kartoteka Departamentu I MSW; Kartoteka odmów powrotu do kraju; Kartoteka paszportowa Biura Paszportów MSW; Kartoteka paszportowa SUSW.
Archiwum prywatne ks. Leszka Pliszki: Dajczer T., ks., Wspomnienie autobiograficzne, transkrypcja nagrania z 5 IX 2009 r., mps.; Dokumenty osobiste ks. Tadeusza Dajczera.
Badacz i znawca religii przeszłości i doby współczesnej ks. prof. dr hab. Tadeusz Dajczer (1931–2009), red. E. Sakowicz, Lublin 2020.
Bagieński W., Kategorie spraw i dokumentacji operacyjnej wywiadu MSW 1956–1990, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2019, nr 1.
Bułhak W., Wywiad PRL a Watykan 1962–1978, Warszawa 2019.
Chrześcijaństwo wśród religii świata. Księga dedykowana Księdzu Profesorowi Tadeuszowi Dajczerowi (1931–2009), red. L. Fic i in., Warszawa 2017.
Dziurok A., Opinia na temat ekspertyzy dr. hab. Rafała Łatki dotyczącej kontaktów ks. Dajczera ze Służbą Bezpieczeństwa, 9 VII 2021 r., mps.
Grocholewski Z., Pewność moralna jako klucz do lektury norm procesowych, „Ius Matrimoniale” 1998, nr 3.
Grzeszyk-Kiliańska E., Ekspertyza kryminalistyczna z zakresu badań podpisów ręcznych dotycząca sprawy autentyczności podpisu ręcznego o brzmieniu: „Ks. T. Daj…”, Warszawa, 9 VI 2021 r., mps.
Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989), wstęp i oprac. T. Ruzikowski, Warszawa 2004.
Jan Paweł II, Kościół prosi o przebaczenie win swoich synów. Audiencja generalna 1 IX 1999, „L’Osservatore Romano” (wydanie polskie) 1999, nr 11 oraz https://opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/audiencje/ag_01091999.html (dostęp 28 XII 2023 r.).
Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa – Romuald Będziak, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/26760 (dostęp 27 VI 2022 r.).
Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa – Tadeusz Lemieszko, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/22343 (dostęp 28 III 2023 r.).
Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa – Wojciech Młynarski, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/39538 (dostęp 28 III 2023 r.).
Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa – Grzegorz Piotrowski, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/26788 (dostęp 28 III 2023 r.).
Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa – Zenon Płatek, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/26750 (dostęp 28 III 2023 r.).
Katechizm Kościoła Katolickiego, Poznań 2002.
Ks. Tadeusz Dajczer Założyciel Ruchu Rodzin Nazaretańskich (wywiad D. Narewskiej) [w:] P.J. Cordes, Znaki Nadziei. Ruchy i nowe rzeczywistości w życiu Kościoła w wigilię Jubileuszu, Częstochowa 1998.
Kucharski W., Próby nawiązania stosunków dyplomatycznych między PRL a Stolicą Apostolską w latach 1965–1974 w świetle depesz polskiej ambasady we Włoszech, „Dzieje Najnowsze” 2013, nr 3.
Łatka R., Ekspertyza: Relacje ks. Tadeusza Dajczera z SB. Przypadek współpracy agenturalnej rozpoczętej z powodu szantażu paszportowego (wersja robocza), mps.
Łatka R., Relacje ks. Tadeusza Dajczera z SB. Przypadek współpracy agenturalnej rozpoczętej z powodu szantażu paszportowego, „Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej” 2021, t. 14.
Łoziński B., Zbrodnicza działalność Grupy „D” MSW, https://www.ekai.pl/zbrodnicza-dzialalnosc-grupy-d-msw/ (dostęp 28 III 2023 r.).
Mierzejewski K., Poszukiwanie prawdy obiektywnej a pewność moralna sędziego w kanonicznym procesie małżeńskim, „Prawo Kanoniczne” 2013, nr 1.
Międzynarodowa Komisja Teologiczna, Pamięć i pojednanie. Kościół i winy przeszłości, tłum. J. Królikowski, Kraków 2003, https://www.vatican.va/roman_curia/congregations/cfaith/cti_documents/rc_con_cfaith_doc_20000307_memory-reconc-itc_pl.html (dostęp 28 XII 2023 r.).
On jakby znikał. O dziełach i osobie ks. prof. Tadeusza Dajczera, red. E. Sakowicz i in., Warszawa 2018.
Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 11 V 2007 r. (sygn. K 2/07).
Orzeczenie Sądu Najwyższego z 5 II 2015 r. (sygn. IV KK 315/14).
Pasja wiary i Eucharystii. O dziełach i osobie ks. prof. Tadeusza Dajczera, red. K. Kamińska i in., Warszawa 2013.
Piotrowski P., Formy działalności operacyjnej wywiadu cywilnego PRL. Instrukcja o pracy wywiadowczej Departamentu I MSW z 1972 r., „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2007, nr 1.
Plany pracy Departamentu IV MSW na lata 1972–1979, wstęp P. Tomasik, wybór i oprac. M. Biełaszko i in., Warszawa 2007.
Ruch Rodzin Nazaretańskich, https://rrn.info.pl (dostęp 28 III 2023 r.).
Widacki J., Rozważania o prawie i sprawiedliwości, Kraków 2007.
Zagórska W., Nowak E., Mazanka P., Poszedł za Bogiem do końca. Zarys biografii ks. prof. Tadeusza Dajczera, Warszawa 2022.
Zbiory ks. Dariusza Kowalczyka: Relacja Krystyny Kamińskiej, Warszawa, 29 III 2021 r. (kopia); Relacja ks. Leszka Pliszki, Warszawa, 31 III 2021 r. (kopia); Relacja ks. Bolesława Szewca, Warszawa, 27 III 2021 r. (kopia).
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
