Język Polski
English
Teczka „bez twarzy”. Przypadek wartownika Klisia
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 16 (2023), strony: 59–76
Data publikacji: 2023-12-29
https://doi.org/10.48261/PAIPN231604
PDF
Abstrakt
Artykuł przedstawia losy Karola Klisia – wartownika Urzędu Bezpieczeństwa w Nowym Targu, zabitego wiosną 1946 r. przez członków Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica”. Zrekonstruowana na podstawie dokumentacji z teczki personalnej mikrohistoria ukazuje dramat zwykłego człowieka pochłoniętego przez terror ideologii, despotyczny system totalnej instytucji nadzoru oraz brutalne prawa wojny. Punktem wyjścia do analizy staje się puste miejsce po zdjęciu wartownika, które zostało wyrwane z kwestionariusza osobowego funkcjonariusza UB. W świetle pozostałych dokumentów złożonych w jego teczce personalnej ślad ten nabiera szczególnego znaczenia. Można go interpretować jako metaforę losu człowieka, który tracąc życie, traci podmiotowość, zostaje zlikwidowany i zapomniany przez swoją instytucję. Brak ciała Klisia staje się dla UB „problemem formalnym”. Jego konsekwencją jest odmowa udzielenia pomocy finansowej ciężarnej żonie wartownika, która bezskutecznie stara się o uzyskanie pośmiertnej renty. Puste miejsce po fotografii można więc odczytać również jako metaforę rodzinnej tragedii. Ostatecznie zawartość teczki personalnej Karola Klisia skłania do szerszej, antropologicznej refleksji nad uniwersalną bezwzględnością wojennych reguł, które definiują kategorię „wroga” w oparciu o zasadę partykularnej moralności.
Słowa kluczowe
Karol Kliś • antropologia • mikrohistoria • archiwum • Urząd Bezpieczeństwa • partyzantka antykomunistyczna • wojna • Podhale • Instytut Pamięci Narodowej Karol Kliś • anthropology • micro-history • archive • Security Office • anti-communist partisans • war • Podhale • Institute of National Remembrance
Bibliografia
Antropologia donosu, red. J. Syrnyk, R. Klementowski, Wrocław 2017.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie: 06/1, t. 16; 023/2, t. 1; 057/1643; 0154/271; 683/3.
Baczko B., Jak wyjść z Terroru. Termidor i rewolucja, tłum. W. Dłuski, Gdańsk 2005.
Barthes R., Mit i znak. Eseje, tłum. W. Błońska, Warszawa 1970.
Barthes R., Światło obrazu. Uwagi o fotografii, tłum. J. Trznadel, Warszawa 1995.
Bloch M., Pochwała historii, tłum. W. Jedlicka, Warszawa 1962.
Golik D., Korkuć M., Józef Kuraś „Ogień” i zgrupowanie partyzanckie „Błyskawica”, Kraków 2017.
Golonka-Czajkowska M., Nikiel D., Rekonstrukcje – dekonstrukcje – przemilczenia. Dylematy antropologiczne wokół badań nad społecznymi wyobrażeniami o przeszłości [w:] Historia. Pamięć. Świadomość, red. A. Klarman, Wrocław–Warszawa 2021.
Hillman J., Miłość do wojny, tłum. J. Korpanty, Warszawa 2017.
Kenney P., Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy a komuniści 1945–1950, Warszawa 2015.
Korkuć M., Józef Kuraś „Ogień”. Podhalańska wojna 1939–1945, Kraków 2012.
Korkuć M., Zbrodnia pod Krościenkiem 2/3 maja 1946 roku, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2015, nr 42.
Korkuć M., Zgrupowanie „Ognia”, „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej” 2010, nr 1–2.
Korkuć M., Zostańcie wierni tylko Polsce… Niepodległościowe oddziały partyzanckie w Krakowskiem (1944–1947), Kraków 2015.
Krupa A., „To–co–było”?. O doświadczaniu czasoprzestrzeni sfotografowanej, „INTERLINIE. Interdyscyplinarne Czasopismo Internetowe” 2021, nr 1.
Kwiek J., „Ogień” wobec mniejszości narodowych [w:] Wokół legendy „Ognia”. Opór przeciw zniewoleniu, red. R. Kowalski, Nowy Targ 2008.
Kwiek J., Zabójstwa ludności żydowskiej w Krakowskiem w latach 1945–1947. Fakty i mity, „Kwartalnik Historii Żydów” 2013, nr 44.
Łoziński Ł., Kontrowersje wokół Józefa Kurasia „Ognia” i jego podkomendnych. Narracje historyków oraz mieszkańców Podhala, „Rocznik Antropologii Historii” 2019, nr 12.
Łoziński Ł., The Activity of ‘Błyskawica’ Partisans on the Polish-Slovak Borderland. Of Spisz and Orawa in the Years 1945–1947, „Prace Etnograficzne” 2022, t. 50.
Majeriková-Molitoris M., Vojna po vojne. Severný Spiš a horná Orava v rokoch 1945–1947, Krakov 2013.
Molitoris L., Postoj Józefa Kuraša Ogňa ku slovenskej národnostnej menšine na Spiši a Orave v rokoch 1945–1947 [w:] Nepokojná hranica, red. M. Majeriková, Krakov 2010.
Niedźwiedź A., Małe historie. Fotografie domowe w kontekście antropologii wizualnej [w:] W krainie metarefleksji. Księga poświęcona profesorowi Czesławowi Robotyckiemu, red. J. Barański, M. Golonka-Czajkowska, A. Niedźwiedź, Kraków 2015.
Panz K., „Dlaczego oni, którzy tyle przecierpieli i przetrzymali, musieli zginąć?”. Żydowskie ofiary zbrojnej przemocy na Podhalu w latach 1945–1947, „Zagłada Żydów” 2015, nr 11.
Ricoeur P., Czas i opowieść, t. 3: Czas opowiadany, tłum. U. Zbrzeźniak, Kraków 2008.
Ricoeur P., Egzystencja i hermeneutyka. Rozprawy o metodzie, oprac. S. Cichowicz, Warszawa 1975.
Sprzeczne narracje… Z historii powojennej Polski 1944–1989, red. R. Spałek, Warszawa 2020.
Syrnyk J., Antropologia „bezpieki”: dlaczego? [w:] W stronę antropologii „bezpieki”. Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, red. J. Syrnyk, A. Klarman, M. Mazur, E. Kłosek, Wrocław 2014.
Syrnyk J., Urząd Bezpieczeństwa w Wołowie (1945–1956), Wrocław 2010.
W stronę antropologii „bezpieki”. Nieklasyczna refleksja nad aparatem bezpieczeństwa w Polsce Ludowej, red. J. Syrnyk, A. Klarman, M. Mazur, E. Kłosek, Wrocław 2014.
Welzer H., Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów, tłum. M. Kurkowska, Warszawa 2010.
Wójcik J., Oddział. Między AK i UB. Historia żołnierzy „Łazika”, Warszawa 2016.
Zaremba M., Wielka trwoga. Polska 1944–1947, Kraków 2012.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
