Język Polski
English
„Trzeba przeprowadzić faktyczną czystkę”. Raport z inspekcji przeprowadzonej w Komendzie Wojewódzkiej MO w Kielcach z siedzibą w Sandomierzu w styczniu 1945 r.
Robert Piwko
https://orcid.org/0000-0001-8458-0812
Delegatura Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 13 (2020), strony: 297–318
Data publikacji: 2020-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN201315
PDF
Abstrakt
W artykule omówiono okoliczności ustanowienia przyczółka sandomierskiego w lipcu i sierpniu 1944 r. Zwrócono uwagę także na najważniejsze aspekty związane z późniejszym, niespełna półrocznym funkcjonowaniem wojskowej i cywilnej administracji zarządzającej fragmentem przedwojennego województwa kieleckiego. Jedną z ważniejszych kwestii związanych z instalowaniem władzy komunistycznej na przyczółku było ustanowienie struktur aparatu bezpieczeństwa państwa, w tym Milicji Obywatelskiej. W oparciu o dotychczasowe ustalenia, a także w efekcie przeprowadzonych kwerend archiwalnych w artykule zarysowano początki MO na przyczółku sandomierskim. Działania milicji przedstawia dokument przygotowany przez mjr. Józefa Kratkę ‒ funkcjonariusza Komendy Głównej MO w Lublinie. W pierwszych dniach stycznia 1945 r. wraz ze Stanisławem Glinką i Grzegorzem Rajewiczem dokonał on całościowej inspekcji komendy wojewódzkiej. W efekcie został przygotowany obszerny raport omawiający aktualny stan funkcjonowania MO na przyczółku. Dokument ukazuje strukturę wewnętrzną komendy oraz stopień zorganizowania podległych jej komend terenowych i posterunków. Zawiera także cenne informacje dotyczące obsady personalnej, miejsca funkcjonariuszy w ówczesnym systemie władzy oraz rzuca nieco światła na problem tzw. codzienności pierwszych milicjantów.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach: 0031; 01/2252; 018/13; 6/810; 6/1887; 6/2087; 6/2585; 6/3862; 6/4239; 6/4870; 6/5734; 6/5762; 8/304; 104; 103/1923.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku: 246/1; 130/2295.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie: 010/196, t. 1; 028/2547; 0211/1727.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 0193/6976; 0194/1346; 0952/142; 698/905, t. 1‒2; 706/338; 823/23; 1550/741; 1550/2056; 1945/3; 2911/1; 2460/1.
Archiwum Państwowe w Kielcach Oddział w Sandomierzu: Akta miasta Sandomierza: 2121.
Armia Czerwona/Radziecka w Polsce w latach 1944‒1993, red. K. Filip, M. Golon, Borne Sulinowo‒Bydgoszcz‒Gdańsk 2014.
Baza Biblioteki Sejmowej, https://bs.sejm.gov.pl/F?func=full-set-set&set_number=037867&set_entry=000005&format=999 (dostęp 9 X 2019 r.).
Bełczewski B., Pierwsze dni, Warszawa 1964.
Eisler J., Siedmiu wspaniałych. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.
Fedorowski K., Represje PUBP w Sandomierzu wobec Kościoła rzymskokatolickiego w latach 1944‒1956 ‒ problematyka personalno-organizacyjna, „Studia Sandomierskie. Teologia, Filozofia, Historia” 2012, nr 19/1.
Frazik W., Twarze kieleckiej bezpieki ‒ wstęp [w:] Katalog wystawy „Twarze kieleckiej bezpieki”, oprac. M. Komaniecka, Kraków 2007.
Grosicka M., Przynależność polityczna funkcjonariuszy Komendy Miejskiej Milicji Obywatelskiej w Kielcach w latach 1945‒1946. Rola ludowców w MO [w:] 100-lecie policji miasta Kielce, red. D. Palacz, K. Wątorek, P. Zalewski, Kielce 2019.
Hempel A., Pogrobowcy klęski. Rzecz o policji „granatowej” w Generalnym Gubernatorstwie 1939–1945, Warszawa 1990.
Jończyk M., Struktura aparatu bezpieczeństwa oraz siedziby cywilnych instytucji publicznych w Kielcach w latach 1945‒1946 [w:] Wokół pogromu kieleckiego, t. 2, red. L. Bukowski, A. Jankowski, J. Żaryn, Warszawa 2008.
Katalog funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa: Franciszek Jóźwiak, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/498?katalog=5 (dostęp 9 X 2019 r.); Józef Kratko, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/39390 (dostęp 28 X 2019 r.); Teofil Krześniak, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/121704 (dostęp 14 X 2019 r.); Grzegorz Rajewicz, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/3378 (dostęp 14 X 2019 r.).
Katalog kierowniczych stanowisk partyjnych i państwowych PRL: Franciszek Jóźwiak, https://katalog.bip.ipn.gov.pl/informacje/498?katalog=4 (dostęp 9 X 2019 r.).
Księgi więzienia na Zamku w Lublinie 1944‒1954, t. 2: Księga główna więźniów śledczych 8 XII 1944‒22 II 1945, red. i oprac. A.T. Filipek, M. Krzysztofik, Lublin 2010.
Kucharski S., Piwko R., Kucharski Tadeusz, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2016, nr 44.
Kuśnierz R., Początki organów bezpieczeństwa publicznego na Kielecczyźnie (WUBP z siedzibą w Rytwianach) [w:] Aparat represji wobec Kościoła w latach 1944‒1956. Terytorium obecnej diecezji sandomierskiej, red. M. Krzysztofiński, ks. J. Marecki, ks. B. Stanaszek, Kraków 2012.
Majer P., Milicja Obywatelska 1944–1957. Geneza, organizacja, działalność, miejsce w aparacie władzy, Olsztyn 2004.
Naumiuk J., Początki władzy ludowej na Kielecczyźnie 1944–1947, Lublin 1969.
Pączek T., Struktura organizacyjna Milicji Obywatelskiej w Słupsku i powiecie słupskim w latach 1945‒1954, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944‒1989” 2009, nr 1.
Piwko R., Brama Opatowska, „Sandomierzanin. Pismo Społeczno-Kulturalne” 2019, nr 12.
Piwko R., Obozowe Drużyny Bojowe w Sandomierzu (1944‒1946). Działalność organizacji Bronisława Sokołowskiego „Franta” oraz represje komunistyczne wobec jej członków, Kielce‒Kraków 2016.
Piwko R., Ppor. rez. Jan Kuśnierz „Mysz”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2016, nr 42.
Piwko R., Raoul Sergiusz Madeła „Paproć” (1914‒1945). Zarys biografii ostatniego szefa wywiadu Obwodu AK Sandomierz, Sandomierz 2019.
Piwko R., Sprawa sandomierska. Wokół mordu sądowego dokonanego na żołnierzach Obwodu AK Sandomierz w lutym 1945 r. (w druku)
Piwko R., Tadeusza Leśniaka droga na Wschód, „Sandomierzanin. Pismo Społeczno-Kulturalne” 2019, nr 2.
Rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 6 III 1928 r. o Policji Państwowej (DzU 1928, nr 28, poz. 257).
Sobór-Świderska A., Jakub Berman. Biografia komunisty, Warszawa 2009.
Śmietanka-Kruszelnicki R., Wróbel (Krężołek) E., Przestępstwa żołnierzy Armii Czerwonej na Kielecczyźnie 1945‒1946, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2006, nr 25.
Z dziejów policji polskiej w latach 1919–1945, red. E. Majcher-Ociesa, Kielce 2010.
Zawisza M., Armia Czerwona na Kielecczyźnie (1944‒1946), „Między Wisłą a Pilicą. Studia i materiały historyczne” 2013, t. 14.
Znaczenie przyczółka sandomiersko-baranowskiego dla ofensywy styczniowej, red. K. Urbański, Sandomierz 1975.
