Język Polski
English
Misja kuriera i emisariusza „Michała Buki” – kaprala Wiktora Strzeleckiego do Delegatury Rządu na Kraj
Krzysztof A. Tochman
https://orcid.org/0000-0003-1495-7893
Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Rzeszowie
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 14 (2021), strony: 355–386
Data publikacji: 2023-04-04
https://doi.org/10.48261/PAIPN211415
PDF
Abstrakt
Artykuł o Wiktorze Strzeleckim vel Michale Buce, zasłużonym kurierze politycznym z Budapesztu, Paryża i Londynu do władz Polskiego Państwa Podziemnego (spadochroniarzu), jest pierwszą próbą przedstawienia zarysu jego biografii. Strzelecki był ochotnikiem w wojnie polsko- -bolszewickiej oraz uczestnikiem obrony Warszawy w 1939 r. Związany z konspiracją socjalistyczną, od października 1939 r. pełnił funkcje kuriera i emisariusza rządu RP. W czasie swoich misji zapoznał władze polskiej konspiracji niepodległościowej z układem sił na uchodźstwie i prowadzoną polityką zagraniczną, a rząd RP z sytuacją polityczną kierownictwa w podziemiu, przede wszystkim w środowisku różnych grup socjalistycznych. Z każdej wykonanej misji składał sprawozdania, z których, niestety, zachowały się nieliczne. Jedno z tych sprawozdań jest zamieszczone w niniejszym artykule.
Słowa kluczowe
Wiktor Strzelecki vel Michał Buka • II wojna światowa • MSW • Polskie Państwo Podziemne • Delegatura Rządu RP • spadochroniarze • kurierzy polityczni Wiktor Strzelecki a.k.a. Michał Buka • World War II • MSW • Polish Underground State • Government Delegation for Poland • paratroopers • political couriers
Bibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych
/I-2.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie
/48/J; 010/11016.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
/197/J; 01263/104.
Archiwum Państwowe w Kielcach
/2898.
Archiwum Państwowe w Lublinie
Zespół: 469; 484; 494.
Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie
A.9.III.2a/28; A.9.III.4/23.
Ministry of Defence GB w Londynie
Arkusz ewidencyjny Wiktora Strzeleckiego: bez sygn.
Studium Polski Podziemnej w Londynie
MSW 32; MSW 60.
Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu
/I–II.
Źródła publikowane
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. I, cz. 1: Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, Warszawa 2015.
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. VI: Uzupełnienia, Londyn 1989.
Dziennik Ustaw 1939, nr 104, poz. 1008.
Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939–1947, t. 1–2, oprac.
J. Piotrowski, Wrocław 2004.
Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku
Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917.
Monitor Polski 1939, nr 289/292 (Angers).
Polskie Państwo Podziemne w dokumentach, t. 1, Protokoły posiedzeń Komitetu dla Spraw
Kraju, cz. 1: 1939–1941, oprac. W. Grabowski, Warszawa 2008 (seria: „Polskie Państwo
Podziemne w dokumentach”, t. 1).
Wspomnienia
Celt M. [Tadeusz Chciuk], By parachute to Warsaw, London 1945.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Koncert [w:] W sławie i cieniu, oprac. zbior., Paryż 1946.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Koncert. Opowiadanie cichociemnego, Warszawa 2002.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Raport z Podziemia 1942, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
Drogi cichociemnych, oprac. zbior., Warszawa 1993.
Korboński S., W imieniu Kremla, Paryż 1956.
Korboński S., W imieniu Polski Walczącej, Londyn 1963.
Korboński S., W imieniu Rzeczypospolitej…, Warszawa 1991.
Kukiel M., Generał Sikorski. Żołnierz i mąż stanu Polski Walczącej, Londyn 1995.
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych
/I-2.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie
/48/J; 010/11016.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie
/197/J; 01263/104.
Archiwum Państwowe w Kielcach
/2898.
Archiwum Państwowe w Lublinie
Zespół: 469; 484; 494.
Instytut Polski i Muzeum gen. Sikorskiego w Londynie
A.9.III.2a/28; A.9.III.4/23.
Ministry of Defence GB w Londynie
Arkusz ewidencyjny Wiktora Strzeleckiego: bez sygn.
Studium Polski Podziemnej w Londynie
MSW 32; MSW 60.
Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu
/I–II.
Źródła publikowane
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. I, cz. 1: Wrzesień 1939 – czerwiec 1941, Warszawa 2015.
Armia Krajowa w dokumentach 1939–1945, t. VI: Uzupełnienia, Londyn 1989.
Dziennik Ustaw 1939, nr 104, poz. 1008.
Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939–1947, t. 1–2, oprac. J. Piotrowski, Wrocław 2004.
Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku
Polskiemu (12 kwietnia 1917), Warszawa 1917.
Monitor Polski 1939, nr 289/292 (Angers).
Polskie Państwo Podziemne w dokumentach, t. 1, Protokoły posiedzeń Komitetu dla Spraw
Kraju, cz. 1: 1939–1941, oprac. W. Grabowski, Warszawa 2008 (seria: „Polskie Państwo Podziemne w dokumentach”, t. 1).
Wspomnienia
Celt M. [Tadeusz Chciuk], By parachute to Warsaw, London 1945.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Koncert [w:] W sławie i cieniu, oprac. zbior., Paryż 1946.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Koncert. Opowiadanie cichociemnego, Warszawa 2002.
Celt M. [Tadeusz Chciuk], Raport z Podziemia 1942, Wrocław–Warszawa–Kraków 1992.
Drogi cichociemnych, oprac. zbior., Warszawa 1993.
Korboński S., W imieniu Kremla, Paryż 1956.
Korboński S., W imieniu Polski Walczącej, Londyn 1963.
Korboński S., W imieniu Rzeczypospolitej…, Warszawa 1991.
Kukiel M., Generał Sikorski. Żołnierz i mąż stanu Polski Walczącej, Londyn 1995.
Kenig M., Ochotnicza Robotnicza Brygada Obrony Warszawy [w:] P.P.S. Wspomnienia z lat
–1939, t. 1, red. J. Cesarski, Warszawa 1987.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny
światowej, t. 1: Baza w Budapeszcie, Warszawa–Londyn 1998.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny
światowej, t. 2: Baza w Bukareszcie, Warszawa–Londyn 1999.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny
światowej, t. 3: Baza w Stambule, Warszawa–Londyn 1999.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny
światowej, t. 4: Baza w Kairze, Warszawa–Londyn 2000.
Kliszewicz L.A., Placówki wojskowej łączności kraju z centralą w Londynie podczas II wojny światowej, t. 5: Baza w Sztokholmie, Warszawa–Londyn 2000.
Kołodziejczyk A., Paweł Siudak (1905–1972), „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 1998, nr 30.
Kołodziejczyk A., Skazany za szpiegostwo i dywersję. Sekretarz Stanisława Mikołajczyka –
Paweł Siudak (1905–1972), „Niepodległość i Pamięć” 1997, nr 1.
Kołodziejczyk A., Władysław Banaczyk „Orkan” (1902–1980), „Roczniki Dziejów Ruchu Ludowego” 2002, nr 32.
Korboński S., Polskie Państwo Podziemne. Przewodnik po podziemiu, Warszawa 1981.
Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, red. J.M. Majchrowski przy współpracy G. Mazura i K. Stepana, Warszawa 1994.
Kukiel M., Dzieje Polski porozbiorowe 1795–1921, Londyn 1961.
Kukiel M., Zarys historii wojskowości w Polsce, Lwów 1939.
Kunert A.K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. 1, Warszawa 1987.
Kunert A.K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1945, t. 2, Warszawa 1987.
Kunert A.K., Szarota T., Generał Stefan Rowecki „Grot”, Warszawa 2003.
Kuś J., Stanisław Rymar, „Tygodnik Powszechny” 1986, nr 50.
Landau Z., Władysław Kucharski [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku, red. A. Mączak, Warszawa 1981.
Lasocki Z., Pierwsza faza konspiracji w Polsce – komitet czterech stronnictw na Kraków i Małopolskę, „Gazeta Ludowa” 1946, nr 74.
Materiały do dziejów uchodźstwa niepodległościowego, t. I: Władze RP na obczyźnie podczas II wojny światowej 1939–1945, red. Z.Błażyński, Londyn 1994.
Mierzwa J., Pułkownik Adam Koc. Biografia polityczna, Kraków 2006.
Mulak J., Polska lewica socjalistyczna 1939–1944, Warszawa 1990.
Nahlik S.E., Ładoś Aleksander [w:] Polski słownik biograficzny, t. 18/2, z. 77, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1973.
Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa 1990.
Ostasz G., Krakowska Okręgowa Delegatura Rządu na Kraj 1941–1945, Rzeszów 1996.
Ósmy ułan Beliny. Generał brygady Józef Marian Smoleński „Kolec” (1894–1978), oprac. G. Nowik, Warszawa 2008.
Pachowicz A., Komitet Ministrów dla Spraw Kraju 1939–1945, Warszawa 2010.
Raport kuriera W. Strzeleckiego na temat życia politycznego i tworzenia się zrębów konspiracji wojskowej przekazany przez placówkę kurierską w Budapeszcie do Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych rządu Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie, 12 X 1940, Budapeszt[w:] W kraju i na emigracji. Materiały z londyńskiego archiwum ministra prof. Stanisława Kota (1939–1945), oprac. J. Gmitruk, Z. Hemmerling, J. Sałkowski, Warszawa 1989.
Rostkowski J., Świat Muszkieterów. Zapomnij albo zgiń, Warszawa 2016.
Rzepecki J., Kierownictwo polityczne polskiego podziemia wojskowego w latach 1939–1941, „Przegląd Historyczny” 1974, nr 1.
Stafford D., Wielka Brytania i ruch oporu w Europie (1940–1945). Zarys dziejów Kierownictwa
Operacji Specjalnych (SOE) oraz wybór dokumentów, tłum. Z. Sroczyńska, Warszawa 1984.
Stanek P., Stefan Korboński (1901–1989). Działalność polityczna i społeczna, Warszawa 2014.
Strzembosz T., Oddziały szturmowe konspiracyjnej Warszawy 1939–1944, Warszawa 1983.
Szulczewski C., Dyplomata przykrej pamięci, „Orzeł Biały” 1978, nr 172.
Śliwa M., Zygmunt Żuławski – zarys biografii, Kraków 1993.
Terej J.J., Na rozstajach dróg. Ze studiów nad obliczem i modelem Armii Krajowej, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1980.
Tucholski J., Spadochroniarze, Warszawa 1991.
Walczak J., Jan Stańczyk [w:] Polski słownik biograficzny, t. 42/2, z. 173, Warszawa–Kraków 2003–2004.
Wieczorkiewicz P., Polscy agenci Kremla, „Wprost” 2005, nr 51/52.
Wilkinson P., Bright Astley J., Gubbins and SOE, London 1993.
Zamojski J., Konferencja belgradzka 1940 r., „Najnowsze Dzieje Polski. Materiały i Studia z Okresu II Wojny Światowej” 1966, t. X.
Informacje, relacje
Informacje Marka Wójcickiego z Ostrowca Świętokrzyskiego, 15 VI 2021 r.
Strony internetowe
https://z-ne.pl/s,doc,24409,1,1529,ten,_co_sie_grenzschutzom_nie_dawal.html (dostęp 2 VI
r.).
Towarzystwo Absolwentów, Wychowanków i Przyjaciół Gimnazjum i Liceum, Wykaz absolwentów, https://absolwencichreptowicza.pl/absolwenci/ (dostęp 9 VI 2021 r.)
