Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
„Nie można kontynuować kierownictwa na wzór Bolesława bez Bolesława”. Sprawa wyboru przewodniczącego Stowarzyszenia PAX po śmierci Bolesława Piaseckiego
Maciej Motas
https://orcid.org/0000-0002-1197-3911
Biblioteka Publiczna m.st. Warszawy – Biblioteka Główna Województwa Mazowieckiego
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 12 (2023), strony: 396-422
Data publikacji: 2024-02-06
https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.15
PDF
Abstrakt
Bolesław Piasecki, wieloletni przewodniczący Stowarzyszenia PAX, zmarł 1 stycznia 1979 r. Wokół niego koncentrowało się życie organizacji od momentu jej powołania przez ponad trzy kolejne dekady. Śmierć niekwestionowanego lidera środowiska katolików społecznie postępowych stanowiła najważniejszą cezurę w historii Stowarzyszenia. Wybór nowego przewodniczącego w zasadniczy sposób wpłynął na zmianę linii politycznej PAX-u. Celem artykułu jest ukazanie procesów, które zachodziły zarówno w samym Stowarzyszeniu, jak i poza nim, a które w rezultacie doprowadziły do wyznaczenia następcy Piaseckiego. Ważne z tej perspektywy jest to, że wybór przewodniczącego PAX stanowił element gry sił także w aparacie partyjno-państwowym. Dokładne ustalenie przebiegu wyboru wzbogaca wiedzę na temat dziejów tego ważnego ośrodka politycznego, skupiającego katolików świeckich w PRL. Bazę źródłową artykułu stanowią dokumentacja archiwalna, publikowane wspomnienia i relacje oraz prasa.
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, 00170/286, Teczki pracy agenta ps. „Bliźni”, „Jack”, „Demagog”, t. 1–2.
Archiwum Stronnictwa Narodowego na Wychodźstwie, Spuścizna Tadeusza Bieleckiego (zbiór nieuporządkowany).
Reiff R., List do członków Prezydium Stowarzyszenia PAX z 5 grudnia 1978 r. Reiff R., Post scriptum.
Dziennik Józefa Wójcika (1976–1977), „Archiwum Narodowej Demokracji” 2013, t. 1.
Dziennik Józefa Wójcika [1978], „Archiwum Narodowej Demokracji” 2014, t. 2.
Dziennik Józefa Wójcika [1979–1981], „Archiwum Narodowej Demokracji” 2017, t. 3.
Kania S., Zatrzymać konfrontację, Warszawa [1991].
Król J., Życie polityką naznaczone, Warszawa 2022.
Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 2: Kronika wydarzeń, cz. 2, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2015.
Przetakiewicz jr Z.M., Spowiedź grzesznika. Z PAX-u, Solidarności i Andersena, Łomianki 2016.
Przetakiewicz Z., Od ONR-u do PAX-u, Warszawa 2010.
Rakowski M., Dzienniki polityczne 1976–1978, Warszawa 2002.
Reiff R., Archiwum osobiste, Warszawa 2007.
Reiff R., Archiwum Stowarzyszenia PAX, t. 2, Warszawa 2007.
Rozmowy o Polsce (1)… Polska nie zginęła… …my żyjemy… Z Romualdem Szeremietiewem rozmawia Leszek Szymkowski, Warszawa 2014.
Skwarski R., Za zieloną kurtyną. PAX lat 1975–1982, Londyn 1990.
Zabłocki J., Dzienniki 1976–1983, t. 3, cz. 1: 1976–1981, Warszawa 2013.
„Kierunki” 1979.
„Słowo Powszechne” 1979.
„Wrocławski Tygodnik Katolików” 1979.
Busse K., Utopia i rzeczywistość. Stowarzyszenie PAX w życiu politycznym, społecznym i gospodarczym PRL i III RP na przykładzie województwa radomskiego (1973–1993), Lublin–Radom 2014.
Busse K., Wróg czy sojusznik? Stowarzyszenie PAX pod kontrolą aparatu bezpieczeństwa [w:] Nie tylko Partia? Organizacje społeczne w Polsce Ludowej 1944–1989 – geneza, funkcjonowanie, znaczenie, red. T. Ruzikowski, Warszawa 2017.
Dudek A., Pytel G., Bolesław Piasecki. Próba biografii politycznej, Londyn 1990.
Dworaczek K., Stowarzyszenie PAX wobec narodzin „Solidarności” i Niezależnego Zrzeszenia Studentów [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.
Kaczorowski A.W., Janusz Stefanowicz (1932–1998) – kariera dziennikarza PAX-u [w:] Nie tylko niezłomni i kolaboranci… Postawy dziennikarzy w kraju i na emigracji 1945–1989, red. T. Wolsza, P. Wójtowicz, Warszawa 2014.
Kuta C., Relacje „Tygodnika Powszechnego” oraz Stowarzyszenia PAX z hierarchią Kościoła katolickiego w Polsce w latach 1945–1989 [w:] Czas próby. Kościół katolicki w okresie PRL, red. W. Polak, A. Czwołek, S. Galij-Skarbińska, Toruń 2017.
Micewski A., Współrządzić czy nie kłamać? Pax i Znak w Polsce 1945–1976, Warszawa 1981.
Motas M., Drugi po wodzu. Zygmunt Przetakiewicz (1917–2005), przyjaciel i najbliższy współpracownik Bolesława Piaseckiego [w:] Bolesław Piasecki – od Wodza RNR „Falanga” do Przewodniczącego Stowarzyszenia PAX i członka Rady Państwa PRL. Konferencja historyczna, Warszawa, 9 kwietnia AD 2022. Materiały z konferencji wraz z aneksami, Warszawa 2022.
Motas M., Zygmunt Maria Przetakiewicz (1917–2005) [w:] Słownik biograficzny polskiego obozu narodowego, t. 4, red. K. Kawęcki, Warszawa 2022.
Orzełek A., Jerzy Hagmajer (1913–1998) [w:] Słownik biograficzny polskiego katolicyzmu społecznego, red. R. Łatka, t. 2, Warszawa 2021.
Orzełek A., Poszukiwanie modelu realizmu politycznego. Myśl i publicystyka Aleksandra Bocheńskiego, Lublin 2019.
Orzełek A., U źródeł ruchu katolików „społecznie postępowych”. Zarys nieopublikowanej dyskusji działaczy i publicystów Stowarzyszenia PAX pt. „Jak doszło do powstania »Dziś i Jutro« z 1975 r.”, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2021, nr 37.
Sikorski T., Węzeł gordyjski. Katolicy świeccy w PRL (1956–1989), Warszawa 2021.
Waligóra G., Romuald Szeremietiew – opozycjonista w PAX, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2004, nr 2.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
