Język Polski
English
Русский
Italiano
Français (France)
Deutsch
Українська
Čeština
„Egzekutywa jest odpowiedzialna za Urząd i jego pracę”. Realizacja przez komitety powiatowe PZPR w województwie krakowskim (1955–1956) uchwały III Plenum KC PZPR w sprawie pracy organów bezpieczeństwa
Marcin Kasprzycki
https://orcid.org/0000-0002-0942-9845
Instytut Pamięci Narodowej, Oddziałowe Biuro Badań Historycznych w Krakowie
Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 12 (2023), strony: 290-321
Data publikacji: 2024-02-06
https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.12
PDF
Abstrakt
W artykule omówiono realizację przez powiatowe instancje partyjne w województwie krakowskim wytycznych uchwały III Plenum KC PZPR ze stycznia 1955 r. w związku z reorganizacją aparatu bezpieczeństwa na przełomie 1954 i 1955 r. Przedstawiono w nim etapy stosowania się do zaleceń centralnego kierownictwa partii, z uwzględnieniem roli KW PZPR w Krakowie w tym procesie. Zwrócono uwagę na problemy poruszane na poszczególnych posiedzeniach egzekutyw powiatowych, aktywność działaczy PZPR w mobilizowaniu policji politycznej do zwalczania przeciwników władzy oraz przeanalizowano zasięg tej akcji w latach 1955–1956. Do artykułu dołączono tabelę, w której zamieszczono daty posiedzeń egzekutywy, na których w latach 1955–1956 omawiano w powiatach sprawy bezpieczeństwa i oceniano funkcjonowanie terenowych jednostek UB.
Słowa kluczowe
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza • województwo krakowskie • powiaty • aparat bezpieczeństwa • uchwała III Plenum KC PZPR Polish United Workers’ Party • Cracow province • Cracow Voivodeship • districts • security apparatus • resolution of the Third Plenum of the Central Committee of the Polish United Workers’ Party (PZPR)
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, 01225/220.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie, 056/3, t. 74.
Archiwum Narodowe w Krakowie, 29/2231/70; 29/2230/71; 29/2230/72; 29/2230/73; 29/2230/73; 29/2230/74; 29/2230/75; 29/2153/75; 29/2153/76; 29/2153/79; 29/2173/65; 29/2173/67; 29/2216/61; 29/2216/62; 29/2216/64; 29/2217/64; 29/2217/66; 29/2264/70; 29/2264/72; 29/2265/67; 29/2265/68; 29/2265/70; 29/2261/76; 2261/78; 29/2261/80; 29/2261/264; 29/2262/68; 29/2262/69; 29/2241/62; 29/2241/63; 29/2241/65; 29/2219/59; 29/2219/60; 29/2220/43; 29/2239/37; 29/2240/85; 29/2240/86; 29/2240/201; 29/2240/204; 2271/74; 29/2271/75; 29/2279/66; 29/2279/67; 29/2279/69; 29/2272/67.
„Gazeta Krakowska” 1955.
„Echo Limanowskie” 1955.
„Wiadomości Sądeckie” 1955.
„Życie Partii” 1955.
Aparat bezpieczeństwa w Polsce w latach 1954–1956. Taktyka, strategia, metody, wstęp A. Paczkowski, wybór i oprac. G. Majchrzak, A. Paczkowski, Warszawa 2001.
Dokumenty programowe polskiego ruchu robotniczego 1878–1984, red. N. Kołomańczyk, B. Syzdek, wybór i oprac. J. Jakubowski, A. Kochański, W. Kowalski, Warszawa 1986.
Instrukcje pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa (1945–1989), oprac. T. Ruzikowski, Warszawa 2004.
Uchwały Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej od II do III Zjazdu, Warszawa 1959.
Czerwiński D., „Obecnie zainteresowanie się obywatelem wymaga dowodów…”. Analiza pracy organów bezpieczeństwa podczas egzekutywy KW PZPR w Gdańsku 9 marca 1956 roku, „Komunizm. System – Ludzie – Dokumentacja” 2016, nr 5.
Czerwiński D., Czas przemian i niepewności. Aparat bezpieczeństwa w Polsce Ludowej 1953–1956 [w:] Między śmiercią Stalina a powrotem Gomułki. Studia, red. S. Ligarski, M. Mazur, Szczecin 2020.
Dudek A., Paczkowski A., Polska. Organizacja i struktura organów bezpieczeństwa [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.
Frazik W., Struktura organizacyjna Urzędu Bezpieczeństwa w województwie krakowskim w latach 1945–1956 w świetle aktów normatywnych [w:] Strażnicy sowieckiego imperium. Urząd Bezpieczeństwa i Służba Bezpieczeństwa w Małopolsce 1945–1990, red. F. Musiał, M. Wenklar (seria „Bezpieka przeciw Małopolanom”, t. 1), Kraków 2009.
Friszke A., Rok 1956 [w:] Centrum władzy w Polsce 1948–1970, red. A. Paczkowski, Warszawa 2003.
Gieszczyński W., Kryzys aparatu bezpieczeństwa w latach 1954–1956 (na przykładzie województwa olsztyńskiego), „Echa Przeszłości” 2017, t. 18.
Halczak B., Konflikt między I sekretarzem Komitetu Powiatowego PZPR w Zielonej Górze i szefem Urzędu Bezpieczeństwa w 1956 roku, „Studia Zachodnie” 2011, nr 13.
Hilger A., Związek Sowiecki 1945–1991 [w:] Czekiści. Organy bezpieczeństwa w europejskich krajach bloku sowieckiego 1944–1989, red. K. Persak, Ł. Kamiński, Warszawa 2010.
Kasprzycki M., Organ ładu i spokoju w rękach demokracji… Aparat bezpieczeństwa w powiecie nowosądeckim w latach 1945–1975, Kraków 2020.
Kwiek J., Rok 1956 w Krakowie i województwie. Wybrane problemy, Kraków 1999.
Kurpierz T., Schyłek stalinizmu i początek odwilży (1953–1955) (seria „Czas przełomu. Destalinizacja, rok 1956 i koniec odwilży w województwie stalinogrodzkim/katowickim (1953–1961)”, t. 1), Warszawa–Katowice 2023.
Kutkowski A., Polityka karna władz PRL w 1953 r. – jej wyznaczniki i konsekwencje [w:] Yesterday. Studia z historii najnowszej. Księga dedykowana prof. Jerzemu Eislerowi w 65. rocznicę urodzin, red. J. Olaszek, A. Dudek, Ł. Kamiński, K. Kosiński, M. Przeperski, K. Rokicki, P. Sasanka, R. Spałek, S. Stępień, Warszawa 2017.
Kutkowski A., Polskie rehabilitacje. Wybrane zagadnienia polityki karnej władz PRL w latach 1953–1957, Lublin 2021.
Paczkowski A., Aparat bezpieczeństwa w latach odwilży – casus Polski, „Zeszyty Historyczne” (Paryż) 1995, z. 114.
Paczkowski A., PZPR a aparat bezpieczeństwa [w:] PZPR jako machina władzy, red. D. Stola, K. Persak, Warszawa 2012.
Paczkowski A., Rok 1956 jako cezura w historii aparatu bezpieczeństwa [w:] O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, księga druga, Białystok–Katowice 2010.
Paczkowski A., Trzy twarze Józefa Światły. Przyczynek do historii komunizmu w Polsce, Warszawa 2009.
Pietrzyk-Dąbrowska E., „Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego / Powiatowy Urząd do spraw Bezpieczeństwa Publicznego jako element systemu lokalnej władzy w latach 1944–1956 na przykładzie powiatu miechowskiego”, Kraków 2022 (mps rozprawy doktorskiej napisanej pod kierunkiem dr. hab. F. Musiała).
Romanowska E., Polska Zjednoczona Partia Robotnicza wobec problemu rozliczeń zbrodni stalinowskich 1956–1957 [w:] W imię przyszłości partii. Procesy o łamanie tzw. praworządności socjalistycznej 1956–1957. Artykuły, red. W. Muszyński, Warszawa 2021. Skrzypek A., Mechanizmy uzależnienia. Stosunki polskoradzieckie 1944–1957, Pułtusk 2002.
Spałek R. „Komuniści przeciwko komunistom”. Poszukiwanie wroga wewnętrznego w kierownictwie partii komunistycznej w Polsce w latach 1948–1956, Warszawa–Poznań 2014.
Spałek R., Śledztwa i procesy rozliczeniowe wyższej kadry Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego oraz ich skutki (1954–1964) [w:] W imię przyszłości partii. Procesy o łamanie tzw. praworządności socjalistycznej 1956–1957. Artykuły, red. W. Muszyński, Warszawa 2021.
Ważniewski W., Władza i polityka w Polsce 1944–1956, Siedlce 2001.
Zblewski Z., Główne problemy Wojewódzkiego Urzędu do spraw Bezpieczeństwa w Krakowie w przededniu Października ’56, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
