Pokaż  Nr 12 (2023)

Nr 12 (2023)

ISSN:
2545-3424

eISSN:
2299-890X
Dział: Studia

Sprawa siatki wywiadowczej Napoleona Idzikowskiego (1954–1955) w propagandowym reportażu Wandy Odolskiej Ostrowiecki proces

Tomasz Krok

https://orcid.org/0000-0003-3258-0540

Instytut Pamięci Narodowej

Tomasz Krok – pracownik OBBH IPN w Warszawie, w latach 2016–2019 specjalista w Wydziale Badań Historycznych Wojskowego Biura Historycznego. Autor monografii naukowej Antymasońska komórka Episkopatu Polski (1946–1952). W swoich badaniach zajmuje się powojenną aktywnością polskiego  wywiadu emigracyjnego oraz działalnością komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w pierwszych latach po II wojnie światowej. Publikował m.in. na łamach: „Przeglądu Religioznawczego”, „Przeglądu Historyczno-Wojskowego” oraz „Aparatu Represji w Polsce Ludowej 1944–1989”.

Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 12 (2023), strony: 54-86

Data publikacji: 2024-02-06

https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.04

Abstrakt

Artykuł przedstawia historię działalności wywiadowczej Napoleona Roberta Idzikowskiego. Idzikowski był więźniem obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie oraz członkiem Polskich Kompanii Wartowniczych przy amerykańskich wojskach okupacyjnych w Niemczech. W latach 1954–1955, współpracując z brytyjskimi, a później amerykańskimi służbami wywiadowczymi, prowadził składającą się z członków jego rodziny komórkę informatorów, działającą na terytorium kraju. Druga część artykułu została poświęcona broszurze zatytułowanej Ostrowiecki proces autorstwa komunistycznej dziennikarki Wandy Odolskiej, która była członkinią redakcji Polskiego Radia. Publikacja z marca 1956 r. stanowi propagandowy opis sprawy siatki Idzikowskiego. Opiera się ona na dokumentacji organów bezpieczeństwa oraz aktach procesowych. Niniejszy artykuł, oprócz opisu działalności szpiegowskiej Idzikowskiego oraz działań operacyjnych organów bezpieczeństwa i służb sowieckich, które doprowadziły do rozbicia jego siatki, ma na celu zwrócenie uwagi na charakterystyczne cechy propagandy stalinowskiej w Polsce.


Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych; Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie; Wojskowa Służba Wewnętrzna; Wojskowy Sąd Garnizonowy w Warszawie; Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Centralne Archiwum Wojskowe – Wojskowe Biuro Historyczne, 1769/89/2921, Akta Personalne Stanisława Kostki Andrzeja Laurentowskiego.

„Dziennik Polski” 1955.

„News from behind the Iron Curtain” 1955.

„Słowo Ludu” 1955.

„Trybuna Ludu” 1955.

„Trybuna Robotnicza” 1955.

„Życie Warszawy” 1955.

Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, Warszawa 2021.

Baehr P., Stalinism in retrospect: Hannah Arend, „History and Theory” 2015, t. 54, nr 3.

Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, t. 1–2, Warszawa 2017.

Bogołębska B., Dydaktyzm reportaży socrealizmu, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica” 2008, nr 10.

Brzeziński Z.K., Ideology and Power in Soviet Politics, Nowy Jork 1962.

Cenckiewicz S., „Afera Bergu” a suwerenność polityki polskiej na uchodźstwie [w:] Oczami bezpieki. Szkice i materiały z dziejów aparatu bezpieczeństwa PRL, Łomianki 2012.

Czyżniewski M., Propaganda polityczna władzy ludowej w Polsce 1944–1956, Toruń 2006.

Dobek-Ostrowska B., Fras J., Ociepka B., Teoria i praktyka propagandy, Wrocław 1997. Frazik W., Akcja łączności z krajem emigracyjnej Rady Politycznej [w:] Do prześladowania nie daliśmy powodu… Materiały z sesji poświęconej procesowi kurii krakowskiej, red. R. Terlecki, Kraków 2003.

Friedrich C.J., Brzeziński Z.K., Dyktatura totalitarna i autokracja, Warszawa 2021.

Goban-Klas T., Niepokorna orkiestra medialna. Dyrygenci i wykonawcy polityki informacyjnej w Polsce po 1944 roku, Warszawa 2004.

Habielski R., Polityczna historia mediów w Polsce w XX wieku, Warszawa 2009.

Informator o osobach skazanych za szpiegostwo w latach 1944–1989, Lublin 1994.

Jacobsen A., Operacja Paperclip, Warszawa 2015.

Jastrząb M., Mozolna budowa absurdu. Działalność Wydziału Propagandy Warszawskiego Komitetu Wojewódzkiego PZPR 1949–1953, Warszawa 1999.

Jarosz D., Sprawy Alberta Snauwaerta i Louisa François Quievreux. Przyczynki do polsko-belgijskiej zimnej wojny, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2023, nr 1.

Jedlicki J., Źle urodzeni, czyli o doświadczeniu historycznym. Scripta i postscripta, Londyn–Warszawa 1993.

Kozicki A., Ośrodek wywiadu II Oddziału Sztabu Głównego Polskich Sił Zbrojnych pod krypt. „Biuro Planowania” w świetle materiałów Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego [w:] Polski wywiad wojskowy 1918–1945, red. P. Kołakowski, A. Pepłoński, Toruń 2016.

Krok T., Kulisy dekonspiracji siatki wywiadowczej mjr. Andrzeja „Gardy” Czaykowskiego, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2022, nr 3.

Krok T., Łagosz Z., Major Andrzej Czaykowski i „Szpiegowska Siatka Teozofów” w dokumentacji Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, „Hermaion” 2019, nr 5.

Krok T., Studium agenta celnego na przykładzie działań inwigilacyjnych byłego oficera kontrwywiadu AK Juliusza Wilczura-Garzteckiego wobec kpt. Jerzego Lewszeckiego, cz. 1, „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2022, nr 20.

Kuisz J., Propaganda bezprawia. O „popularyzowaniu prawa” w pierwszych latach Polski Ludowej, Warszawa 2020.

Kupiecki R., Natchnienie milionów. Kult Józefa Stalina w Polsce 1944–1956, Warszawa 1992.

Mazur M., Ligarski S., Cywilizacja komunizmu. Odmiana nadwiślańska 1944–1956, Warszawa 2016.

Mazur M., O człowieku tendencyjnym… Obraz nowego człowieka w propagandzie komunistycznej w okresie Polski Ludowej i PRL 1944–1956, Lublin 2009.

Mazur M., Propagandowy obraz świata. Polityczne kampanie prasowe w PRL 1956–1980. Model analityczno-koncepcyjny, Warszawa 2003.

Moses M., Wade J., Spycamera: The Minox Story, Small Dole 2003.

Myśliński J., Walkiria Polskiego Radia – Wanda Odolska, „Kultura” (Warszawa) 1988, nr 30.

Ochał A., Placówka Wywiadowcza KOP nr 1 „Suwałki”/„Grodno” (1929–1939) [w:] Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP. Studia i materiały z działalności Oddziału II SG WP, t. 1, red. T. Dubicki, Łomianki 2010.

Odolska W., Felietony, Warszawa 1955.

Odolska W., Ostrowiecki proces, Warszawa 1956.

Osęka P., Rytuały stalinizmu – oficjalne święta i uroczystości rocznicowe w Polsce 1944–1956, Warszawa 2007.

Pleskot P., Szpiedzy na emigracji. „Szpiegowska” działalność polskiej emigracji w oczach kontrwywiadu MBP (1945–1954) [w:] Tajny oręż czy ofiary zimnej wojny? Emigracje polityczne z Europy Środkowej i Wschodniej, red. S. Łukasiewicz, Lublin 2010.

Portret malowany historią. Dzieje rodziny Komorowskich, red. J. Kirszak, J. Komorowski, K. Szwagrzyk, Wrocław 2008.

Skubisz P., Aparat bezpieczeństwa wobec żołnierzy polskich jednostek pomocniczych przy armii amerykańskiej po II wojnie światowej [w:] Polskie Oddziały Wartownicze przy armii amerykańskiej w latach 1945–1989, red. M. Mazanek-Wilczyńska, P. Skubisz, H. Walczak, Szczecin 2011.

Sowiński P., Komunistyczne święto – obchody 1 Maja w latach 1948–1954, Warszawa 2000.

Sprawa Bergu, „Zeszyty Historyczne” 1987, z. 79.

Suchcitz A., Z historii polskiego wywiadu na emigracji 1945–1958. „Trwać, wytrwać i potrwać” (ppłk dypl. Leon Bortnowski) [w:] Wywiad i kontrwywiad wojskowy II RP. Studia i materiały z działalności II SG WP, t. 7, red. T. Dubicki, Łomianki 2017.

Szwagrzyk K., Bogdan Wiktor Komorowski (1926–1954) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 1, Kraków–Warszawa–Wrocław 2002.

Szwagrzyk K., Dramat rodziny Komorowskich [w:] Portret malowany historią. Dzieje rodziny Komorowskich, red. J. Kirszak, J. Komorowski, K. Szwagrzyk, Wrocław 2008.

Terlecki R., Walka wywiadów, czyli rozpracowanie pułkownika Bąkiewicza [w:] Aparat Bezpieczeństwa wobec emigracji politycznej i Polonii, red. R. Terlecki, Warszawa 2005.

Thiriet D., Marks czy Maryja? Komuniści i Jasna Góra w apogeum stalinizmu 1950–1956, Warszawa 2002.

Wtorkiewicz J., Wojsko Polskie w akcji propagandowej i wyborach do Sejmu Ustawodawczego w 1947 roku, Warszawa 2002.

W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze (AK-NIE-DSZ-WIN, PSZ), red. M. Bechta, Warszawa 2016.

Wałach S., Świadectwo tamtym dniom…, Kraków 1974.

Węgrzyn D., Śląskie wątki „sprawy Bergu” (1950–1956) [w:] Stalinizm i rok 1956 na Górnym Śląsku, red. A. Dziurok, B. Link, K. Tarka, Katowice–Opole–Kraków 2007.

Wnuk R., Dwie prowokacje – Piąta Komenda Zrzeszenia „WiN” i Berg, „Zeszyty Historyczne” 2002, z. 141.

Zapart R., Polityczne przesłanki funkcjonowania służb wywiadowczych władz Rzeczpospolitej na uchodźstwie po 1945 roku, „Studia Polonijne” 2017, t. 38.

Zapart R., Służby informacyjne władz II RP na uchodźstwie po zakończeniu II wojny światowej. Szkic historyczno-prawny [w:] Służby wywiadowcze jako narzędzie realizacji polityki państwa w XX wieku. Wybrane zagadnienia, red. L. Pawlikowicz, R. Zapart, Rzeszów 2014.

Zawadzka-Wetz A., Refleksje pewnego życia, Paryż 1967.

Zwolski M., Wykonywanie wyroków kary śmierci w polskich więzieniach grudzień 1954 – kwiecień 1956, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2003, nr 1.

Listes et rapports sur les destructions ou violences commises, http://francearchives.gouv.ft/ (dostęp 4 V 2023 r.).

Service de recherches des crimes de guerre (1941–1949), http://francearchives.gouv.ft/ (dostęp 4 V 2023 r.).

Krok, T. (2024). Sprawa siatki wywiadowczej Napoleona Idzikowskiego (1954–1955) w propagandowym reportażu Wandy Odolskiej Ostrowiecki proces. Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, (12), 54–86. https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.04

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.

Udostępnij


                            Pokaż  Nr 12 (2023)

Nr 12 (2023)

ISSN:
2545-3424
eISSN:
2299-890X

Data publikacji:
2024-02-06

Dział: Studia