Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Genocide studies a zagłada Polaków. Refleksje o kierunku i istocie historycznoprawnych badań nad zbrodniami przeciwko narodowi polskiemu (1939–1945)
Maciej Jan Mazurkiewicz
https://orcid.org/0000-0001-7200-7680
Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 36 Nr 2 (2020), strony: 366-381
Data publikacji: 2020-12-31
https://doi.org/10.48261/PIS203620
PDF
Abstrakt
Zbrodnie popełnione przeciwko Polakom w latach II wojny światowej stanowią przedmiot zainteresowania wielu polskich historyków, szczegółowo opisujących konkretne przykłady okrucieństw. Stosunkowo rzadko podejmują oni rozważania uwzględniające planowość i organizację zbrodniczej polityki realizowanej przeciwko narodowi polskiemu. Badanych zbrodni nie odnoszą więc do całości zagadnienia. Wysiłki historyków – pozwalające ustalić stan faktyczny – stanowić mogą punkt wyjścia analiz historyków prawa, podejmujących się teoretycznej prawnomiędzynarodowej kwalifikacji zbrodni. Zawiera ona argumentację, z której wynika uznanie określonych czynów jako np. zbrodni ludobójstwa czy zbrodni przeciwko ludzkości. Zastosowanie perspektywy historycznoprawnej pozwala badaczom innych specjalności uzupełnić ich dotychczasowe rozważania i przybliżyć się do istoty dokonanych zbrodni. Koordynacja wysiłków naukowców różnych dziedzin powinna wynikać z oszacowania dotychczasowego stanu badań, uwzględnienia sądowych orzeczeń, określenia zakresu merytorycznego koniecznych do wykonania prac, wypracowania w miarę wspólnej metodologii, a także posługiwania się zbliżonym językiem opisu. Podjęcie tych działań wraz z odrzuceniem pozanaukowych przesłanek (np. o niemożności czy nieadekwatności porównań innych zbrodni z Holocaustem) powinno umożliwić prowadzenie badań nad zbrodniami przeciwko narodowi polskiemu w perspektywie genocide studies.
Słowa kluczowe
historia prawa • teoretyczna kwalifikacja prawnomiędzynarodowa • zbrodnie na narodzie polskim • II wojna światowa • genocide studies • ludobójstwo History of law • theoretical qualification in international law • crimes against the Polish nation • World War II • Genocide Studies • genocide
Bibliografia
Directive No. 38. The Arrest and Punishment at War Criminals, Nazis and Militarists and the Internment, Control and Surveillance at Potentially Dangerous Germans (Official Gazette of the Control Council for Germany 1946, 11, 184).
Ekspertyzy i orzeczenia przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, cz. 1–9, red. C. Pilichowski, Warszawa 1979–1982.
General Assembly Resolution 96 (I) of 11 December 1946 (The Crime of Genocide).
Generalny plan wschodni. Zbiór dokumentów, red. C. Madajczyk i in., Warszawa 1990.
Konwencja dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej (Dz.U. 1927, nr 21, poz. 161).
Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa, uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 9 grudnia 1948 r. (Dz.U. 1952, nr 2, poz. 9).
Law No. 10 dated 20 December 1945. Punishment of Persons Guilty of War Crimes, Crimes against Peace and against Humanity (Official Gazette of the Control Council for Germany 1946, 3, 50).
Ordinance No. 7. Organization and Powers of Certain Military Tribunals (Military Government Gazette Germany United States Zone 1946, B, 10).
Porozumienie międzynarodowe w przedmiocie ścigania i karania głównych przestępców wojennych Osi Europejskiej, podpisane w Londynie dnia 8 sierpnia 1945 r. (Dz.U. 1947, nr 63, poz. 367).
Pospieszalski K., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce, cz. 1: Ziemie „wcielone”. Wybór dokumentów, Poznań 1952.
Pospieszalski K., Hitlerowskie „prawo” okupacyjne w Polsce, cz. 2: Generalna Gubernia. Wybór dokumentów i próba syntezy, Poznań 1958.
Rezolucja ZO ONZ 95/I z 11 grudnia 1946 r. [w:] Ściganie i karanie sprawców zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości (wybór dokumentów), red. C. Pilichowski, Warszawa 1978.
Sformułowanie zasad prawa międzynarodowego przyjętych w Statucie Międzynarodowego Trybunału Norymberskiego i w wyroku tego Trybunału (zasady norymberskie) z 12 grudnia 1950 r. [w:] Ściganie i karanie sprawców zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości (wybór dokumentów), red. C. Pilichowski, Warszawa 1978.
Siedem wyroków Najwyższego Trybunału Narodowego, oprac. T. Cyprian i in., Poznań 1962.
Trial of the Major War Criminals before the International Military Tribunal, https://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/NT_major-war-criminals.html.
Trial of the Major War Criminals before the International Military Tribunal, t. 1–42, Nuremberg 1947–1949.
Trials of War Criminals before the Nuernberg Military Tribunals under Control Council Law No. 10. Nuernberg, October 1946 – April 1949, t. 1–15, Washington 1949–1953.
Trials of War Criminals Before the Nuernberg Military Tribunals Under Control Council Law No. 10, https://www.loc.gov/rr/frd/Military_Law/NTs_war-criminals.html.
Uchwała Ogólnego Zgromadzenia N. Z. z dnia 11 grudnia 1946 r. [w:] J. Sawicki, Ludobójstwo od pojęcia do konwencji 1933–1948, Kraków 1949.
UN General Assembly, Affirmation of the Principles of International Law recognized by the Charter of the Nürnberg Tribunal, 11 December 1946, A/RES/95.
UN General Assembly, Formulation of the Nürnberg Principles, 12 December 1950, 488 (V).
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. 1998, nr 155, poz. 1016).
Böhler J., Mallmann K.M., Matthäus J., Einsatzgruppen w Polsce, tłum. E. Ziegler-Brodnicka, Warszawa 2009.
Böhler J., Najazd 1939. Niemcy przeciw Polsce, tłum. D. Salamon, Kraków 2011.
Böhler J., Zbrodnie Wehrmachtu w Polsce. Wrzesień 1939. Wojna totalna, tłum. P. Pieńkowska-Wiederkehr, Kraków 2009.
Brewing D., W cieniu Auschwitz. Niemieckie masakry polskiej ludności cywilnej 1939–1945, tłum. R. Dziergwa, Poznań 2019.
Cyprian T., Sawicki J., Sprawy polskie w procesie norymberskim, Poznań 1956.
Grzebyk P., Odpowiedzialność karna za zbrodnię agresji, Warszawa 2010.
Heinemann I., Rasa, ziemia, niemiecka krew. Główny Urząd Rasy i Osadnictwa SS i nowy porządek rasowy Europy, tłum. J. Górny, Gdańsk 2014.
Jansen C., Weckbecker A., „Der Volksdeutsche Selbstschutz” in Polen 1939/40, München 1992.
Jarząbek W., Rzeź Woli – wydarzenie jednostkowe czy wynikające z „logiki” niemieckiej polityki okupacyjnej w Polsce? [w:] Wola 1944. Nierozliczona zbrodnia a pojęcie ludobójstwa, Warszawa 2019.
Johns M., Understanding the Unthinkable: The Current State of Genocide Studies, „International Studies Review” 2010, nr 3.
Jonca K., Ewolucja doktryn prawa natury i prawa narodów w Republice Weimarskiej i Trzeciej Rzeszy (1919–1941), „Przegląd Zachodni” 1992, nr 4.
Jonca K., Koncepcje narodowosocjalistycznego prawa w Trzeciej Rzeszy, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi” 1977, t. 3.
Krannhals H. von, Die Einsatzgruppen der Sicherheitspolizei in Polen 1.9.1939–31.10.1939, Lüneburg 1965.
Kulesza W., Crimen laesae iustitiae. Odpowiedzialność karna sędziów i prokuratorów za zbrodnie sądowe według prawa norymberskiego, niemieckiego, austriackiego i polskiego, Łódź 2013.
Kulesza W., Zbrodnia Katyńska jako akt ludobójstwa (geneza pojęcia) [w:] Zbrodnia Katyńska. W kręgu prawdy i kłamstwa, red. S. Kalbarczyk, Warszawa 2010.
Lemkin R., Axis Rule in Occupied Europe. Laws of Occupation, Analysis of Government, Proposals for Redress, Washington 1944.
Lemkin R., Les actes constituant un danger général (interétatique) considérés comme délits des droit des gens. Rapport spécial présenté à la V-me Conférence pour l’Unification du Droit Pénal à Madrid (14–20.X.1933). Explications additionnelles, Paris 1933.
Lemkin R., Przestępstwa polegające na wywołaniu niebezpieczeństwa międzypaństwowego jako delicta iuris gentium. Wnioski na V Międzynarodową Konferencję Unifikacji Prawa Karnego w Madrycie, „Głos Prawa” 1933, nr 10.
Lemkin R., Rządy państw Osi w okupowanej Europie. Prawa okupacyjne, analiza rządzenia, propozycje zadośćuczynienia, tłum. A. Bieńczyk-Missala i in., Warszawa 2013.
Łukaszuk I.I., Rola zwyczaju we współczesnym prawie międzynarodowym, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” 1967, nr 4.
Machcewicz P., Ludobójstwo – geneza pojęcia i współczesne spory [w:] Wiek nienawiści. Studia, red. E. Dmitrów i in., Warszawa 2014.
Madajczyk C., Generalplan Ost, Poznań 1962.
Mazurkiewicz M.J., Ad vocem tzw. zbrodni pomorskiej 1939, „Wiadomości Historyczne z Wiedzą o Społeczeństwie” 2018, nr 1.
Mazurkiewicz M.J., Emancypacja nazizmu a realizacja odpowiedzialności Niemiec za zbrodnie na narodzie polskim (1939–1945) [komputeropis].
Mazurkiewicz M.J., Genocide? International-legal Classification of German and Soviet Crimes against the Polish Nation (1939–1945) [komputeropis].
Mazurkiewicz M.J., Kilka uwag o genezie i kształtowaniu obrazu Polski okupowanej przez III Rzeszę przed i po 1989 r. [komputeropis].
Mazurkiewicz M.J., Ludobójstwo na Pomorzu? Eliminacja lokalnych elit w początkach okupacji hitlerowskiej (1939–1940) [w:] Letnia Szkoła Historii Najnowszej 2014. Referaty, red. J. Szumski, Ł. Kamiński, Warszawa 2015.
Mazurkiewicz M.J., Ludobójstwo Niemiec na narodzie polskim (1939–1945). Studium historycznoprawne [komputeropis].
Mazurkiewicz M.J., Ludobójstwo? Prawnomiędzynarodowa kwalifikacja wybranych niemieckich i sowieckich zbrodni na narodzie polskim (1939–1945) w świetle ustaleń polskiej doktryny [w:] Doświadczenia dwóch totalitaryzmów. Interpretacje, red. P. Kaczorowski i in., Warszawa 2018.
Mazurkiewicz M.J., Prawne podstawy funkcjonowania Selbstschutzu na polskich ziemiach wcielonych do III Rzeszy i w Generalnym Gubernatorstwie [w:] Zapomniani kaci Hitlera. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939–1940. Wybrane zagadnienia, red. I. Mazanowska, T.S. Ceran, Bydgoszcz–Gdańsk 2016.
Mazurkiewicz M.J., Prawnicze a nieprawnicze wybrane kwalifikacje zbrodni dokonanych na narodzie polskim w latach 1939–1945 [komputeropis].
Melson R., Revolution and Genocide. On the Origins of the Armenian Genocide and the Holocaust, Chicago 1992.
Rosenbaum A., Is the Holocaust Unique? Perspectives on Comparative Genocide, London 2019.
Ryszka F., Noc i mgła. Niemcy w okresie hitlerowskim, Warszawa 1997.
Ryszka F., Norymberga. Prehistoria i ciąg dalszy, Warszawa 1982.
Ryszka F., Państwo stanu wyjątkowego. Rzecz o systemie państwa i prawa Trzeciej Rzeszy, Wrocław 1985.
Schabas W., Kwalifikacja prawna rzezi Woli [w:] Wola 1944. Nierozliczona zbrodnia a pojęcie ludobójstwa, Warszawa 2019.
Schenk D., Noc morderców. Kaźń polskich profesorów we Lwowie i holokaust w Galicji Wschodniej, tłum. P. Zarychta, Kraków 2011.
Straus S., Second-Generation Comparative Research on Genocide, „World Politics” 2007, nr 3.
Weitbrecht D., Der Exekutionsauftrag der Einsatzgruppen in Polen, Filderstadt 2001.
Wolfke K., Zwyczaj w współczesnym prawie międzynarodowym, Wrocław 1963.
The International Association of Genocide Scholars, https://genocidescholars.org/
The International Network of Genocide Scholars, https://www.facebook.com/INoGSonline/
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
