Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Otwieranie żelaznej kurtyny – program wymiany kulturalnej Fundacji Rockefellera i Forda skierowany do „przyjaznych” Polaków, 1948–1962/68
Renata Nowaczewska
https://orcid.org/0000-0002-3766-8966
Instytut Historyczny Uniwersytetu Szczecińskiego
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 41 Nr 1 (2023), strony: 401-419
Data publikacji: 2023-10-10
https://doi.org/10.48261/pis234119
PDF (English)
Abstrakt
Celem artykułu jest analiza jednej z form międzynarodowej filantropii, świadczonej przez dwie amerykańskie fundacje prywatne: Rockefellera i Forda. Poszukiwane są odpowiedzi na pytania o wpływ programów wymiany, skierowanych do Polski we wczesnym okresie zimnej wojny, na stworzenie możliwości badawczych, służących dogonieniu osiągnięć naukowych na Zachodzie. Cezury czasowe to data pierwszej wizyty przedstawicieli Fundacji Rockefellera w Polsce i rok, w którym fundacje tymczasowo wycofały się ze wsparcia lub zawiesiły swoje rozległe programy. Krytyczna analiza dokumentów archiwalnych obu fundacji pozwala poznać okoliczności ich zaangażowania, procedury wyboru kandydatów oraz różne podejścia do sposobów osiągania wyznaczonych celów. Fundacja Rockefellera koncentrowała się na wynikach naukowych, dążyła do wzajemnej wymiany idei, do tworzenia sieci powiązań współpracujących ze sobą naukowców i intelektualistów, podczas gdy Fundacja Forda prowadziła działania z zakresu dyplomacji kulturalnej, która wywierałaby długofalowy wpływ na grupy „przyjaznych” odbiorców. W artykule przedstawiono kilka studiów przypadku polskich stypendystów, ukazując w ten sposób niedyskryminacyjne praktyki fundacji oparte na zasługach i roli, którą podopieczni mogli odegrać w rozwoju nauki, umacnianiu wolnego świata i promowaniu porozumienia międzynarodowego.
Słowa kluczowe
Fundacja Rockefellera • Fundacja Forda • filantropia • programy wymiany • zimna wojna • Polska • naukowcy • intelektualiści • studia przypadków Rockefeller Foundation • Ford Foundation • philanthropy • exchange programs • Cold War • Poland • scientists • intellectuals • case studies
Bibliografia
Rockefeller Archive Center, Sleepy Hollow, NY, USA, Rockefeller Foundation Records
Rockefeller Archive Center, Sleepy Hollow, NY, USA, Ford Foundation Records
The Department of State, “United States and U.S.S.R. Sign Agreement on East-West Exchanges”, Bulletin, vol. XXXVIII, No. 973, 17 February 1958.
Expansion of American Aid to Poland Through Polish-American Foundation, 28 April 1959, U.S. Congressional Record, 86th Congress, 1st Sess., vol. 5, part 5, 6900–6901.
The Ford Foundation, Annual Report(s) for 1951, 1958, 1963.
Gaither, H.R., Report of the Study for the Ford Foundation on Policy and Program, Detroit, 1, 1949.
Public Papers of the Presidents, Harry Truman, “Letter to the Speaker on the Need for an Expanded Truth Campaign to Combat Communism”, 13 July 1950
Public Papers of the Presidents, Harry Truman, “Address on Foreign Policy at a Luncheon of the American Society of Newspaper Editors”, 20 April 1950.
The Rockefeller Foundation, Annual Reports of 1946 to 1961.
Siscoe, F. G. Despatch No. 274 From the Embassy in Poland to the Department of State, Warsaw, 29 Jan. 1959, Foreign Relations of the U.S., 1958–60, Vol. X, Part 2.
Arnove, R.F., Philanthropy and Cultural Imperialism: The Foundations at Home and Abroad, Bloomington, 1982.
Berghahn, V.R., “Philanthropy and Diplomacy in the “American Century””, Diplomatic History, 1999, vol. 23, No. 3, pp. 399–402.
Berghahn, V.R., America and the Intellectual Cold Wars in Europe: Shepard Stone between Philanthropy, Academy, and Diplomacy, Princeton-Oxford, 2001.
Brzeziński, Z., Between Two Ages, New York, 1970.
Clotfelter, Ch.T., Ehrlich, T., ed. by, Philanthropy and the Nonprofit Sector in a Changing America, Bloomington & Indianapolis, 2001.
Curti, M., American Philanthropy Abroad: A History, New Brunswick, New Jersey, 1963.
Czernecki, I., An intellectual offensive: the Ford Foundation and the destalinization of the Polish social sciences, Cold War History, 2013, vol.13, No. 3, pp. 289–310.
Fleishman, J.L., The Foundation: A Great American Secret: How Private Wealth is Changing the World, New York, 2009.
Fosdick, R.B., The Story of the Rockefeller Foundation, New York, 1952.
Gemelli, G. (ed.), The Ford Foundation and Europe (1950s-1970s): Cross-Fertilization of Learning in Social Science and Management, Brussels, 1998.
Harr J.E., Johnson P.J., The Rockefeller Century, New York, 1988.
Kamm, H., “Polish Reds Urge Curbs on Contacts with West”, The New York Times, 21 May 1967, p. 13.
Karl, B.D., Katz, S.N., “Foundations and Ruling Class Elites”, Daedalus, 1987, No. 116, pp. 236–270.
Kilias, J., “Not only scholarships: The Ford Foundation, its material support, and the rise of social research in Poland”, Serendipities. Journal for the Sociology and History of the Social Sciences, 2020, vol. 5, No. 1–2, pp. 33–46.
Krige J., American Hegemony and the Postwar Reconstruction of Science in Europe, Cambridge, MA, 2006.
Kuisel, R., Seducing the French: The Dilemma of Americanization, Berkley, 1993.
Maier, Ch.S., “The Politics of Productivity: Foundations of American International Economic Policy after World War II” [in] In Search of Stability: Explorations in Historical Political Economy, Charles S. Maier, ed., Cambridge, 1987.
Nowaczewska, R., “Fundacja Forda a problem uchodźców w Europie, 1950-56. Od wymiany akademickiej i programów pilotażowych do pomocy bezpośredniej” [in:] Czas wojny. Czas pokoju: Stany Zjednoczone Ameryki w XX i XXI wieku. vol. II, Ł. Niewiński, ed., Białystok, 2015.
Nowaczewska, R., “Winning the Hearts and Minds”: The Intellectual Cold War and the Rockefeller and Ford Foundations’ Exchange Programs in Eastern Europe”, Res Gestae 2023, vol. 15, pp. 165–81, https://doi.org/10.24917/24504475.15.12.
Parmar, I., Selling Americanism, Combatting Anti-Americanism: The Historical Role of American Foundations, Budapest, 2004.
Richmond, Y., Cultural Exchange & The Cold War. Raising the Iron Curtain, University Park, 2003.
Roelofs J., Foundations and Public Policy: The Mask of Pluralism, New York, 2003.
Schwartz, H., “Poland Asks Help of 2 Big U.S. Funds; Seeks Educational Support from Rockefeller and Ford Foundations in Line with U.S. Policy Past Assistance Noted”, The New York Times, 14 February 1957, p. 14.
Stonor Saunders F., The Cultural Cold War: The CIA and the World of Arts and Letters, New York, 2000.
Stensrud, I., ““Soft power” deployed. Ford Foundation’s fellowship programs in communist Eastern Europe in the 1950s and 1960s”, Monde(s), 2014, vol. 6, No. 2, pp. 111–128.
Stensrud, I., “Europe not taken for granted: The Ford Foundation’s exchange programs in Eastern Europe in the 1950s and ‘60s.” PhD Dissertation NYNU, Trondheim, 2018.
Sułek, A. ““To America!”: Polish Sociologists in the United States after 1956 and the Development of Empirical Sociology in Poland”, Eastern European Politics & Societies 2010, vol. 24, No. 3, pp. 327–352.
Tournes, T., Scott-Smith, G., ed., Global Exchanges: Scholarships and Exchange Programs in the Modern World, New York, 2017.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
