Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
O pamięci Powstania Warszawskiego w przeddzień 80. Rocznicy
Jacek Sawicki
https://orcid.org/0000-0002-2500-891X
Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie; Katolicki Uniwersytet Lubelski
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 41 Nr 1 (2023), strony: 364-379
Data publikacji: 2023-10-10
https://doi.org/10.48261/pis234117
PDF
Abstrakt
Powstanie Warszawskie w 1944 r. zakończyło się klęską. Jednak wśród Polaków pamięć o nim pozostała niezwykle silna, rzutując na późniejsze postawy mieszkańców stolicy i całej Polski. Chroniła tożsamość i pomogła przetrwać okres sowieckiego zniewolenia. Jej wyrazem były m.in.: utożsamianie się z Kotwicą – znakiem Polskiego Państwa Podziemnego, śpiewanie pieśni powstańczych, odwiedzanie grobów i cmentarzy, przekazywanie potomnym świadectwa bohaterstwa i patriotyzmu powstańców oraz uczestnictwo w obchodach rocznicowych. Obecnie kolejne pokolenia młodych Polaków przejmują od swoich rodziców i dziadków obowiązek pamięci, a nawet, utożsamiając się z przeszłą generacją, przyjmują tragiczne doświadczenia za własne. Jednak swoją aktywność przenoszą coraz częściej na nowe pola, powstałe w wyniku przemian kulturowych, spowodowanych przede wszystkim ofensywą technik informatycznych i ukształtowaniem się świata wirtualnego. Pamięć o Powstaniu Warszawskim, ze względu na jej wymiar emocjonalny, pozostaje także elementem współczesnego życia politycznego. Przedmiotem artykułu jest omówienie przemian zachodzących w pamięci zbiorowej, wskazanie nowych zjawisk związanych ze sposobami prezentowania historii, a także nowych ról Powstania Warszawskiego w dyskursie publicznym.
Słowa kluczowe
Powstanie Warszawskie • polityka pamięci • pamięć zbiorowa • obowiązek pamięci • komemoracja Warsaw Uprising • Warsaw Rising • politics of memory • collective memory • duty to remember • commemoration
Bibliografia
Ajnenkiel A., Osica J., Sowa A., Alternatywna historia: co by było, gdyby…, Warszawa 2005.
Assmann A., Między historią a pamięcią. Antologia, przeł. i red. M. Saryusz-Wolska, Warszawa 2013.
Assmann J., Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, przeł. A. Kryczyńska-Pham, Warszawa 2008.
Bojarska K., Solarska M., Przeciw-pamięć [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Chmielewski H.J., Tytus, Romek i A’Tomek jako warszawscy powstańcy 1944 z wyobraźni Papcia Chmiela narysowani, Warszawa 2009.
Edukacja dla pamięci. Przekaz wiedzy historycznej w kontekście postaw Polaków wobec ich przeszłości, oprac. K. Malicki, S. Wilk, I. Żuk, Warszawa 2023.
Gasztold-Seń P., Spory o pamięć. Władza, opozycja i polityka historyczna w ostatniej dekadzie PRL [w:] Mity polityczne i stereotypy w pamięci zbiorowej społeczeństwa, red. E. Ponczek, A. Sepkowski, M. Rekść, Łódź 2015.
Growiec K., Kapralski S., Tożsamość [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Hellekson K., The Alternate History. Refiguring Historical Time, London 2001.
Historycy i politycy. Polityka pamięci w III RP, red. P. Skibiński, T. Wiścicki, M. Wysocki, Warszawa 2011.
Historyczna ranga Powstania Warszawskiego. Komunikat z badań, Centrum Badania Opinii Społecznej BS/104/91/94, Warszawa 1994.
https://ipn.gov.pl/pl/aktualnosci/150068,Powolanie-Biura-Nowych-Technologii-oraz-premiera-projektu-multimedialnego-Bohater.html, dostęp 1 IV 2023 r. https://ksiazki.wp.pl/powstanie-warszawskie-oczami-dzisiejszej-mlodziezy-6770874873575936a.
https://www.dw.com/pl/neues-deutschland-zenujace-sceny-na=powazkach/a-16998183.
https://www.facebook.com/dulag121.
https://www.rp.pl/historia/art19300081-o-ofiarach-cywilnych-warszawy.
Kaniowska K., Postpamięć [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Karkowska M., Powstanie Warszawskie. Stare i nowe formy upamiętnień [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Z. Bogumił, A. Szpociński, Warszawa 2018.
Klekot E., Tradycja [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Kończal K., Obowiązek pamięci [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Korzeniewski B., Transformacja pamięci. Przewartościowania w pamięci przeszłości a wybrane aspekty funkcjonowania dyskursu publicznego o przeszłości w Polsce po 1989 roku, Poznań 2010.
Kosseleck R., Polityczny kult zmarłych. Pomniki wojenne w dobie nowoczesności, „Stan Rzeczy” 2020, nr 2 (19) [przedruk].
Kowalczyk I., Definiowanie tożsamości narodowej w odniesieniu do historii – przykład Muzeum Powstania Warszawskiego [w:] Historia w wersji popularnej, red. I. Kowalczyk, I. Kiec, Gdańsk 2015.
Kowaleczko-Szumowska M., Galop ’44, Warszawa 2022.
Kudela-Świątek W., Wspólnotapamięci[w:] Modimemorandi. Leksykon kulturypamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Kwiatkowski P.T., Odzyskanie niepodległości w polskiej pamięci zbiorowej, Warszawa 2018.
Lipiec J., Maciuk S., Tradycje drugiej wojny światowej we współczesnej świadomości Polaków, Warszawa 1986.
Lipiec J., Tradycje orężne a świadomość i kultura historyczna współczesnych Polaków, Warszawa 1990 (Wojskowa Akademia Polityczna – druk wewnętrzny).
Łepkowski T., Uparte trwanie polskości, Londyn 1989.
Łuczewski M., Kapitał moralny. Polityki historyczne w późnej nowoczesności, Kraków 2017.
Maciejczak Z., Murale na warszawskim Muranowie jako nośnik pamięci miejsca [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Z. Bogumił, A. Szpociński, Warszawa 2018.
Main I., Trudne świętowanie. Konflikty wokół obchodów świąt państwowych i kościelnych w Lublinie (1944–1989), Warszawa 2004.
Malicki K., Kanony historyczne polskiej młodzieży. Zmiana czy kontynuacja [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Z. Bogumił, A. Szpociński, Warszawa 2018.
Malicki K., Pamięć przeszłości pokolenia transformacji, Warszawa 2012.
Memory in Mind and Culture, red. P. Boyer, J.V. Wertsch, Cambridge 2009.
Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, red. P.T. Kwiatkowski, L.M. Nijakowski, B. Szacka, A. Szpociński, Gdańsk–Warszawa 2010.
Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Mosse G.L., National cemeteries and national revival: The cult of the fallen soldiers in Germany, „Journal of Contemporary History” 1979, nr 14 (1).
Napiórkowski M., Mit [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Napiórkowski M., Powstanie umarłych. Historia pamięci 1944–2014, Warszawa 2016.
Napiórkowski M., Powstanie Warszawskie 1944 [w:] Polskie miejsca pamięci. Dzieje toposu wolności, red. S. Bednarek, B. Korzeniewski, Warszawa 2014.
Nijakowski L.M., Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Warszawa 2008.
Nowak-Jeziorański J., Tak mówi Kurier z Warszawy, http://wyborcza.pl/magazyn/1,139949,16413376,Tak_mowi_Kurier_z_Warszawy.html.
Olczyk E., Druga wojna światowa w świadomości współczesnych Polaków, Warszawa 1978.
Paczkowski A., Od sfałszowanego zwycięstwa do prawdziwej klęski. Szkice do portretu PRL, Kraków 1999.
Paruch W., Przeszłość w myśli politycznej Prawa i Sprawiedliwości: polska wersja neorealistycznej doktryny stosunków międzynarodowych [w:] Pomiędzy pamięcią zbiorową a historią. Rekonstrukcje przeszłości w Europie Środkowo-Wschodniej, red. P. Bałdys, I. Jakimowicz-Ostrowska, J. Charuta-Kojkoł, Gdańsk 2016.
Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków 2009.
Parus-Jaskułowska M., Historia a popkultura. Przypadek Powstania Warszawskiego (tekst wystąpienia na konferencji „Przeszłość we współczesnej narracji kulturowej”, Kraków, 25–27 listopada 2010 r.).
Podstawowe założenia programowe i organizacyjne Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie ul. Przyokopowa 28, oprac. zbiorowe, Warszawa 2003.
Powstanie Warszawskie. Fakty i mity, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2006.
Powstanie Warszawskie w ocenie społecznej. Komunikat z badań CBOS, Centrum Badania Opinii Społecznej 2014, nr 110, Warszawa 2014.
Przeszłość w dyskursie publicznym, red. A. Szpociński, Warszawa 2013.
Rulka J., Świadomość historyczna jako przedmiot badań historycznych, socjologicznych i historyczno-dydaktycznych, Warszawa 1985.
Sawicki J.Z., Bitwa o prawdę. Historia zmagań o pamięć Powstania Warszawskiego, Warszawa 2005.
Sawicki J.Z., Działalność operacyjna UB i SB wobec środowisk powstańczych [w:] Powstanie Warszawskie. Fakty i mity, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2006.
Sawicki J.Z., Pomnik jako pole bitwy, „Roczniki Nauk Społecznych” 2015, t. 7 (43), nr 3.
Sawicki J.Z., Władze PPR i PZPR wobec powstania warszawskiego 1944–1989 [w:] Walka o pamięć. Władze i społeczeństwo wobec powstania warszawskiego 1944–1989, red. A. Machcewicz i in., Warszawa 2008.
Spór o powstanie. Powstanie Warszawskie w powojennej publicystyce polskiej 1945–1981, oprac. D. Gawin, Warszawa 2004.
Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Z. Bogumił, A. Szpociński, Warszawa 2018.
Strzembosz A., Wielkie ryzyko wyborów korespondencyjnych, „Rzeczpospolita” (wyd. internetowe), 6 IV 2020, dostęp 1 XII 2021 r.
Szacka B., Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa 2006.
Szacka B., Pamięć zbiorowa i perspektywa pojednania [w:] Pamięć zbiorowa, pojednanie i stosunki międzynarodowe, red. N. Maslowski, A. Szeptycki, Warszawa 2020.
Szacka B., Powstanie Warszawskie w pamięci społecznej okresu PRL [w:] Powstanie Warszawskie z perspektywy półwiecza. Studia i materiały z sesji naukowej na Zamku Królewskim w Warszawie (14–15 czerwca 1994), Warszawa 1995.
Szczecińska-Musielak E., Miejsca pamięci i formy upamiętniania cywilnych ofiar rzezi warszawskiej Woli (sierpień 1944 roku) [w:] Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, red. Z. Bogumił, A. Szpociński, Warszawa 2018.
Szpociński A., Kanon historyczny [w:] Modi memorandi. Leksykon kultury pamięci, red. M. Saryusz-Wolska, R. Traba, współpraca J. Kalicka, Warszawa 2014.
Szpociński A., Współczesna kultura historyczna i jej przemiany, Warszawa 2021.
Tradycja wynaleziona, red. E. Hobsbawm, T. Ranger, tłum. P. Godyń, F. Godyń, Kraków 2008. Traverso E., Historia jako pole bitwy, Warszawa 2014.
Wańkowicz M., Klub Trzeciego Miejsca, „Kultura” 1949, nr 8 (25).
Welzer H., Collateral damage of history education: National Socialism and the Holocaust in Germany family memory, social research, „An International Quarterly of the Social Sciences” 2008, vol. 75, no. 1.
Welzer H., Das kommunikative Gedächtnis. Eine Theorie der Erinnerung, München 2011.
Zerubavel E., Social mindscapes. An invitation to cognitive Sociology, Cambridge, MA, 1999.
Żychlińska M., Herosi pośród ruin. Kod romantyczny jako fundament polskiej polityki historycznej na przykładzie Muzeum Powstania Warszawskiego [w:] Przeszłość w dyskursie publicznym, red. A. Szpociński, Warszawa 2013.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
