Język Polski
English
Deutsch
Français (France)
Italiano
Русский
Duszpasterska i szkolno-wychowawcza praca salezjanów na Dolnym Śląsku w latach 1945–2017
Jan Pietrzykowski
https://orcid.org/0000-0001-5414-3902
Instytut Historii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego
Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 41 Nr 1 (2023), strony: 245-266
Data publikacji: 2023-10-10
https://doi.org/10.48261/pis234111
PDF
Abstrakt
W powojennej rzeczywistości do priorytetów salezjanów inspektorii krakowskiej należały następujące zadania: powrót współbraci żyjących poza strukturami Towarzystwa Salezjańskiego do wspólnot zakonnych oraz uruchomienie placówek dydaktyczno-wychowawczych dla młodzieży męskiej. Następnym zadaniem było otwarcie nowych ośrodków na tzw. Ziemiach Odzyskanych, traktowanych jako rekompensata za mienie pozostawione za nową wschodnią granicą Polski. Ważnym wyzwaniem dla inspektorii krakowskiej było także oddelegowanie księży do pracy duszpasterskiej, szczególnie na Dolnym Śląsku. Pierwszy ośrodek szkolno-wychowawczy, duszpasterski i pielgrzymkowy salezjanie zorganizowali w Twardogórze w 1945 r. Księża osiedlali się także przy wolnych kościołach wiejskich w województwie wrocławskim i również w ten sposób tworzyli wspólnoty zakonne. W rezultacie we Wrocławiu powstały kolejne trzy parafie-domy zakonne, a w Lubinie, Środzie Śląskiej i Sułowie – ośrodki na wzór twardogórskiego. Z powodu likwidacji szkolnictwa katolickiego przez komunistyczne władze państwowe, systematycznie oddelegowywano więcej członków zgromadzenia do pracy w duszpasterstwie ogólnym. Dzięki ofiarnej pracy pionierów salezjańskich odbudowano wiele zniszczonych kościołów, przystosowano i zaadaptowano na potrzeby kultu katolickiego opuszczone zbory protestanckie, zbudowano także kilka nowych świątyń. Po upadku komunizmu w Polsce salezjanie na Dolnym Śląsku na nowo podjęli realizację tradycyjnego charyzmatu zakonnego poprzez prowadzenie różnego typu szkół i burs. Obserwuje się rozwój Towarzystwa Salezjańskiego na omawianym terenie, czego znakiem jest istniejąca od 1980 r. nowa Inspektoria św. Jana Bosko z siedzibą we Wrocławiu.
Słowa kluczowe
salezjanie • Dolny Śląsk • szkolnictwo • duszpasterstwo parafialne Salesians • Lower Silesia • education • parish ministry
Bibliografia
Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Urząd do spraw Wyznań, Wydz. Rzym.-Kat., Sygn. 133/190: Niższe Seminaria Duchowne Zgromadzeń Zakonnych – likwidacje 1952
Archiwum Domu św. Antoniego we Wrocławiu, Kronika domu św. Antoniego (1946)
Archiwum Kurii Diecezji Legnickiej, t. Chocianów
Archiwum Kurii Diecezji Legnickiej, t. Lubin
Archiwum Kurii Diecezji Legnickiej, t. Miłoradzice
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Krakowskiej, Księga Prot. Rady Insp.
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Krakowskiej, Sygn. A1052, Środa Śląska
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Krakowskiej, Sygn. A1182, Wrocław św. Antoni
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Krakowskiej, t. Erekcje Domów
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Krakowskiej, t.1, Likwidacje
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej, Acta Hlondiana. Materiały do życia i działalności kardynała Augusta Hlonda prymasa Polski 1881–1948, t. 3, cz. 3, zebrał ks. S. Kosiński SDB, Ląd, 1970, s. 20 (mps); t. 6, cz. 15, Ląd, 1975, s. 37–39 (mps).
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Wrocławskiej, t. Podział Inspektorii Polskich 1979–1980
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Wrocławskiej, t. Sułów
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Wrocławskiej, t. Środa
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Wrocławskiej, t. Twardogóra
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Wrocławskiej, t. Wrocław św. Antoni
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Wrocławskiej, t. Wrocław NSJ
Archiwum Salezjańskie Inspektorii Wrocławskiej, t. Wrocław św. Michał
„Atti del Capitolo Superiore della Società Salesiana” 1958, t. 49, nr 203.
Dekret o publicznej gospodarce lokalami i kontroli najmu z 13 II 1946 r., DzU z 1946 r., nr 4, poz. 27.
„Elenco Generale dell’Ispettoria di S. Giacinto 1945/1946”, Kraków 1946 (mps w zbiorach Archiwum Salezjańskiego Inspektorii Warszawskiej).
Elenco Generale della Società di S. Francesco di Sales, Torino 1939–1969; Roma 1972–1989.
„Elenko 2003/2004”, Wrocław 2004.
Prawo lokalowe, DzU z 12 II 1959 r., nr 10, art. 89; DzU z 1962 r., nr 47, poz. 227.
Schematyzm Archidiecezji Wrocławskiej 1971, Wrocław 1971.
Schematyzm Archidiecezji Wrocławskiej 1979, Wrocław 1979.
Schematyzm duchowieństwa i kościołów Archidiecezji Wrocławskiej, Wrocław 1952.
Ustawa z dnia 20 III 1950 r. o przejęciu przez Państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego, DzU z 1950 r., nr 9, poz. 87.
Ustawy Towarzystwa św. Franciszka Salezego, Warszawa 1925.
Wykaz placówek i współbraci polskich prowincji Towarzystwa Salezjańskiego 1982/1983–1993–1994, Kraków 1982–1993.
Ćwierćwiecze polskiej organizacji kościelnej, red. J. Krucina, Wrocław 1971.
Dom zakonny Salwatorianów w Bagnie, red. A. Kiełbasa, Rzym–Kraków 1981.
Hanich A., Czas przełomu. Kościół katolicki na Śląsku Opolskim w latach 1945–1946, Opole 2008.
Hytrek-Hryciuk J., „Tu Ruski jest szefem”. Działalność tymczasowej administracji na Dolnym Śląsku, „Slezký Sbornik” 2011, t. 109.
Jaworska K., Relacje między państwem a Kościołem katolickim w (archi)diecezji wrocławskiej w latach 1956–1974, Legnica 2009.
Kawalec J., Sanktuarium Matki Bożej Wspomożenia Wiernych w Twardogórze, Twardogóra 1995.
Kempa D., Historia Inspektorii Salezjańskiej pw. św. Jana Bosco z siedzibą we Wrocławiu, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 2005, t. 22 (numer jubileuszowy), s. 75–95.
Kiełbasa A., Salwatorianie na Ziemiach Zachodnich i Północnych 1945–1970, Rzym 1970.
Kiełbasa A., Trzebnica. Miasto – Klasztor – Kościół – św. Jadwiga Śląska, Trzebnica 2007.
Klafkowski A., Umowa poczdamska z dnia 2 VIII 1945 r., Warszawa 1985.
Kołodziejek H., Przeniesienie prawa polskiego na Ziemie Zachodnie i Północne w roku 1945, „Przegląd Zachodniopomorski” 1986, t. 1 (30), nr 2.
Krawiec J., Powstanie, działalność i likwidacja Niższego Seminarium Duchownego Towarzystwa Salezjańskiego w Marszałkach, Kraków 2009.
Krawiec J., Życie i działalność duszpastersko-administracyjna ks. Józefa Straucha 1883–1952, Kraków 2015.
Łatka R., Musiał F., „Dialog należy kontynuować…”. Rozmowy operacyjne Służby Bezpieczeństwa z ks. Henrykiem Gulbinowiczem 1969–1985. Studium przypadku, Warszawa 2020.
Mandziuk J., Historia Kościoła katolickiego na Śląsku, t. 4: Czasy najnowsze: archidiecezja wrocławska, cz. 1: 1945–1956, Warszawa 2013.
Milczanowska M., Szkoła, boisko, kościół. Prywatne Gimnazjum Salezjanów im. św. Edyty Stein w parafii św. Michała Archanioła we Wrocławiu w latach 1999–2017 [w:] Od benedyktynów i premonstratensów do salezjanów. Dzieje kościoła i parafii św. Michała Archanioła na wrocławskim Ołbinie, red. M.L. Wójcik, Wrocław–Borowinka 2018.
Misztal H., Polskie prawo wyznaniowe, t. 1, Lublin 1996.
Pater J., Ksiądz infułat dr Karol Milik jako rządca Archidiecezji Wrocławskiej w latach 1945–1951, Wrocław 2012.
Pietrzak J., Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945– 1948, t. 1, Poznań 2009.
Pietrzykowski J., Dlaczego salezjanie polscy prowadzą duszpasterstwo parafialne? „Seminare. Poszukiwania naukowo-pastoralne” 2001, t. 17.
Pietrzykowski J., Nowicjat salezjański w południowej inspektorii, „Seminare. Poszukiwania naukowo-pastoralne” 1997, t. 13.
Pietrzykowski J., Salezjanie na Ziemiach Zachodnich i Północnych (1945–2000). Służba Kościołom lokalnym a realizacja własnego posłannictwa, „Roczniki Teologiczne” 2001, t. 48, nr 4.
Pietrzykowski J., Salezjanie w Polsce 1945–1989, Warszawa 2007.
Pietrzykowski J., Towarzystwo Salezjańskie w Polsce w warunkach okupacji 1939–1945, Warszawa 2015.
Pietrzykowski J., Wyższe Seminarium Duchowne TS południowej inspektorii, „Seminare. Poszukiwania naukowo-pastoralne” 1999, t. 15.
Represje wobec Kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku i Opolszczyźnie 1945–1989, red. S.A. Bogaczewicz, S. Krzyżanowska, Wrocław 2004.
Rybicki H., Powstanie i działalność władzy ludowej na zachodnich i północnych obszarach Polski 1945–1949, Poznań–Słupsk 1976.
Styrna S., Zgromadzenie Salezjańskie w Polsce w poszukiwaniu odpowiedzi na potrzeby wychowawcze i duszpasterskie w latach 1898–1974 [w:] 75 lat działalności salezjanów w Polsce. Księga pamiątkowa, red. R. Popowski, S. Wilk, M. Lewko, Łódź–Kraków 1974.
Swastek J., Rządcy archidiecezji wrocławskiej w latach 1945–1995, Wrocław 1998.
Ślósarczyk J., Historia prowincji św. Jacka Towarzystwa Salezjańskiego w Polsce, t. 7, Pogrzebień 1969 (mps w zbiorach Archiwum Salezjańskiego Inspektorii Warszawskiej).
Świda A., Okruchy własnych wspomnień, Łódź 1985 (mps w zbiorach Archiwum Salezjańskiego Inspektorii Warszawskiej).
Świda A., Salezjańskie duszpasterstwo na Ziemiach Zachodnich i Północnych [w:] 75 lat działalności salezjanów w Polsce. Księga pamiątkowa, red. R. Popowski, S. Wilk, M. Lewko, Łódź– Kraków 1974.
Świda A., Towarzystwo Salezjańskie. Rys historyczny, Kraków 1984.
Urban W., Archidiecezja wrocławska w latach 1945–1965, „Nasza Przeszłość” 1965, t. 22.
Urban W., Dobrze wypełnione zadanie. W XXX-lecie organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, „W Drodze” 1974, R. 2, nr 7.
Wilk S., Il cardinale August Hlond organizzatore della vita ecclesiastica in Polonia [w:] Il cardinale August J. Hlond, primate di Polonia (1881–1948). Note sul suo operato apostolico, red. S. Zimniak, Roma 1999.
Wilk S., Sto lat apostolstwa salezjańskiego w Polsce (1898–1998), Lublin–Warszawa 1998. Wiśniewski A., Salezjanie w Środzie Śląskiej w latach 1950–2007, Środa Śląska 2007.
Wiśniewski A., Salezjańskie duszpasterstwo parafialne w dekanacie lubińskim w latach 1945–1974, Środa Śląska 2011.
Włodowski R., Problem osadnictwa w świetle dokumentów Piusa XII i polskiej hierarchii kościelnej (1945–1948) [w:] Osadnictwo polskie na Pomorzu Zachodnim. Mity i rzeczywistość, red. K. Kozłowski, cz. 2, Szczecin 2003.
Zimniak S., Parafia św. Michała. 40 lat pracy we Wrocławiu, „Biuletyn Salezjański. Nostra” 1988, nr 288.
Żurek W., Salezjańskie szkolnictwo ponadpodstawowe w Polsce 1900–1963. Rozwój i organizacja, Lublin 1996.
informed.com.pl?main/Dom-Dziecka-im-sw.Dominika-Savio-w-Kielczow-p-64170-html#opis
niedziela.pl/artykul/166676/nd/Towarzystwo-Swietego-Franciszka-Salezego
szkolapodstawowa.salz-wroc.pl
szkolnictwo.pl/indexphp?id+PB4352
www.liceum.salez.-wroc.pl/projekt/o-szkole-historia/
www.lubin.pl/kosiol-parafialny-pw-sw-jana-bosko
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Pamięć i Sprawiedliwość
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
