okładka

Tom 28 Nr 2 (2016)

ISSN:
1427-7476

Dział: Studia

Między traumą a marzeniem: destalinizacja i komunistyczne rozumienie czasu (próba interpretacji)

Pavel Kolar

Europejski Instytutu Uniwersytecki we Florencji

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 28 Nr 2 (2016), strony: 59-79

Data publikacji: 2016-06-30

Abstrakt

Przedmiotem artykułu jest komunistyczne pojmowanie czasu i postępu. Punkt wyjścia stanowi nowe rozumienie destalinizacji: Wychodzę z założenia, że rok 1956 wyznacza nie tyle początek końca komunizmu, co początek nowego etapu jego historii – poststalinizmu -, na którym wykształciło się zarazem specyficzne podejście do czasu. Podjęty przez Chruszczowa rozrachunek ze stalinizmem wstrząsnął koncepcją „żelaznych praw rozwoju” i skierował uwagę ku nieobliczalności historii. Wraz z utratą pewności historycznej spowolnieniu uległ bieg czasu. Przedmiotem mojej analizy są wybrane aspekty procesów destalinizacji dokonujących się w krajach tzw. trójkąta północnego, czyli w NRD, Czechosłowacji i Polsce. W odróżnieniu od większości dotychczasowych opracowań, nie ograniczam się do badania oficjalnej ideologii, lecz próbuję zrozumieć sposoby pojmowania czasu w ideologicznej codzienności. Szczególnie interesują mnie przy tym wzajemne oddziaływania między poszczególnymi płaszczyznami partyjnej hierarchii – między centrum i peryferiami, między kierownictwem i bazą oraz między aparatem i aktywem. Jak pokazuję, poststalinizm zdecydowanie różnił się od przyśpieszającego bieg czasu stalinizmu i stagnacji późnego socjalizmu. Specyficzny rytm poststalinizmu jako epoki ambiwalencji rozciągającej się od roku 1956 roku do późnych lat sześćdziesiątych, wyznaczało napięcie między traumą stalinistycznej przeszłości i kolejnym marzeniem o komunistycznej utopii.

Akční program Komunistické strany Československa přijatý na plenárním zasedání ÚV KSČ dne 5. dubna 1968, Praha 1968.

Amtmann-Chornitzer, Claudia, „Schöne Welt, wo bist du?“ Die Rückkehr des Goldenen Zeitalters in geschichtsphilosophischen Gedichten von Schiller, Novalis und Hölderlin, Erlangen 1997.

Bauman, Zygmunt, Socialism. The Active Utopia, New York 1976.

Beer, Fritz, Die Zukunft funktioniert noch nicht. Ein Porträt der Tschechoslowakei 1948–1968, Frankfurt am Main 1969.

Bělohradský, Václav, Přirozený svět jako politický problém, Praha 1991.

Best, Ulrich, Arbeit, Internationalismus und Energie. Zukunftsvisionen in den Gaspipelineprojekten des RGW, in: Martin Schulze Wessel/Christiane Brenner (Hg.), Zukunftsvorstellungen und staatliche Planung im Sozialismus, München 2010, S. 137–158.

Blaive, Muriel, Promarněná příležitost. Československo a rok 1956, Praha 2001.

Boym, Svetlana, Dyskomfort nostalgii, in: Kornelia Kończal (Hg.): (Kon)teksty pamięci, Warszawa 2014 S. 327-341.

Brzostek, Błażej, „A teraz siej, nie czekaj na nic, tylko siej!” Szkic o lokalnej władzy PZPR od stalinizmu do „wczesnego Gierka”, in: Dariusz Stola/Marcin Zaremba (Hg.), PRL. Trwanie i zmiana, Warszawa 2003, S. 97–117.

Brzostek, Błażej: „Jakoś się wreszcie ułożyło…” Esej o Polsce lat „małej stabilizacji”, in: Polska 1944/45–1989. Studia i materiały 10, Warszawa 2004, S. 263–297.

Buck-Morrs, Susan, Dreamworld and Catastrophe. The Passing of Mass Utopia in East and West, Cambridge 2000.

Chruščev, Nikita Sergeevič, Die Geheimrede Chruschtschows. Über den Personenkult und seine Folgen, Berlin 1990, S. 8-9.

Dux, Günter, Die Zeit in der Geschichte. Ihre Entwicklungslogik vom Mythos zur Weltzeit, Frankfurt am Main 1989.

Eisler, Jerzy, „Siedmiu wspaniałych”. Poczet pierwszych sekretarzy KC PZPR, Warszawa 2014.

Etkind, Alexander, Warped Mourning. Stories of the Undead in the Land of the Unburied, Stanford 2013.

Głowiński, Michał, Nowomowa i ciągi dalsze. Szkice dawne i nowe, Kraków 2009.

Gomułka, Władysław, Przemówienia, październik 1956 – wrzesień 1957, Warszawa 1957.

Graus, František, Goldenes Zeitalter, Zeitschelte und Lob der guten alten Zeit. Zu nostalgischen Strömungen im Spätmittelalter, in: Ders., Ausgewählte Aufsätze (1959–1989), Stuttgart 2002, S. 93–130.

Großbölting, Thomas (Hg.), Der Tod des Diktators. Ereignis und Erinnerung im 20. Jahrhundert, Göttingen 2011.

Grundlagen des Marxismus-Leninismus, Berlin 1960.

Hanson, Stephen E., Time and Revolution. Marxism and the Design of Soviet Institutions, Chapel Hill 1997.

Harders, Gerd, Der gerade Kreis – Nietzsche und die Geschichte der Ewigen Wiederkehr, Berlin 2007.

Hildemeier, Manfred, Geschichte der Sowjetunion 1917–1991, München 1998, S. 233–262.

Historia Polskiego Ruchu Robotniczego 1864–1964, 2 Bd., Warszawa 1967.

Huizinga, Johan, Herbst des Mittelalters, Stuttgart 1975.

Jonas, Wolfgang, Erlebnisberichte der Mansfeld-Kumpel, Berlin 1957.

Jones, Polly, Myth, Memory, Trauma. Rethinking the Stalinist past in the Soviet Union, 1953–70, New Haven 2013.

Keßler, Mario, Exilerfahrung in Wissenschaft und Politik. Remigrierte Historiker in der frühen DDR, Köln 2001.

Macura, Vladimír, Šťastný věk (a jiné eseje o socialistické kultuře), Praha 2008.

Mijnssen, Ivo, Heldenkult und Bringschuld. Hyperstabilität in der Heldenstadt Tula unter Brežněv, in: Boris Belge/Martin Deuerlein (Hg.), Goldenes Zeitalter der Stagnation? Perspektiven auf die sowjetische Ordnung der Brežnev-Ära, Tübingen 2014, S. 37-53.

Modzelewski, Karol, Zajeździmy kobyłę historii. Wyznania poobijanego jeźdźca, Warszawa 2013.

Osborne, Peter, The Politics of Time. Modernity and Avant-Garde, London 1995.

Plaggenborg Stefan, Experiment Moderne. Der sowjetische Weg, Frankfurt am Main 2006.

Sabrow, Martin, Zukunftspathos als Legitimationsressource. Zu Charakter und Wandel des Fortschrittsparadigmas in der DDR, in: Heinz-Gerhard Haupt/Jörg Requate, (Hg.), Aufbruch in die Zukunft. Die 1960er Jahre zwischen Planungseuphorie und kulturellem Wandel, Weilerswist 2004, S. 165–184.

Sabrow, Martin, Sozialismus als Sinnwelt, Diktatorische Herrschaft in kulturhistorischer Perspektive, in: Potsdamer Bulletin für Zeithistorische Studien 40/41, 2007, S. 9–24.

Satterwhite, James H., Varieties of Marxist Humanism. Philosophical Revision in Postwar Eastern Europe, Pittsburg 1992.

Schulze Wessel, Martin, Zukunftsentwürfe und Planungspraktiken in der Sowjetunion und der sozialistischen Tschechoslowakei: Zur Einleitung, in: Ders./Christiane Brenner (Hg.), Zukunftsvorstellungen und staatliche Planung im Sozialismus, München 2010, S. 1–18.

Šmahel, František, Husitská revoluce, Bd. 1, Doba vymknutá z kloubů, Praha 1993.

Sosnowska, Anna, Zrozumieć zacofanie. Spory historyków o Europę Wschodnie (1947–1994), Warszawa 2004.

Statut PZPR, Warszawa 1960.

Vierneisel, Beatrice, Das Erinnerungsarchiv. Lebenszeugnisse als Quellengruppe im IML beim ZK der SED, in: Martin Sabrow (Hg.), Verwaltete Vergangenheit, Leipzig 1997, S. 117–144.

Weber, Hermann, „Weiße Flecken“ in der Geschichte. Die KPD-Opfer der Stalinschen Säuberungen und ihre Rehabilitierung, Frankfurt am Main 1990, S. 43–79.

Yurchak, Alexei, Everything Was Forever, Until It Was No More. The Last Soviet Generation, Princeton 2006.

Zaremba, Marcin, Drugi stopień drabiny. Kult pierwszych sekretarzy w Polsce, in: Dariusz Stola/Marcin Zaremba (Hg.), PRL. Trwanie i zmiana, Warszawa 2003, S. 119–158.

Zaremba, Marcin, Społeczeństwo polskie lat sześćdziesiątych – między „małą stabilizacją” i „małą destabilizacją”, in: Konrad Rokicki/Sławomir Stępień (Hg.), Oblicza Marca 1968, Warszawa 2004, S. 25–51.

okładka

Tom 28 Nr 2 (2016)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2016-06-30

Dział: Studia