View No. 17 (2024)

No. 17 (2024)

ISSN:
1899-1254

eISSN:
2957-1731
Section: Documents

The Escape of Prisoners from Auschwitz-Birkenau Concentration Camp in the Account of Janusz Tusiński, Former Conspirator of the Military Organisation Lizard Union

Patrycja Resel

https://orcid.org/0000-0002-3031-6634

Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Łodzi

Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, No. 17 (2024), pages: 277-304

Publication date: 2024-12-30

https://doi.org/10.48261/PAIPN241716

Abstract

Related in this article is the account of Janusz Tusiński (1918–1998), former soldier of the Military Organisation Lizard Union of District X in Łódź, on his escape from the Auschwitz- Birkenau German concentration camp. The account has not drawn particular interest thus far from historians. This is a pity, because the document, produced thirty-five years after the end of World War II, is remarkable for its great empirical value. Its author wrote about his wartime fate with remarkable precision – from the moment of his arrest by functionaries of the State Secret Police in Łódź on 29 March 1943, through his time in KL Auschwitz-Birkenau, until the end of the German occupation of Łódź on 19 January 1945. The experience he poured out onto paper is today a valuable source of knowledge on the topic of conditions prevailing in the death camp, as well as of the functioning of underground organisations there.


Archiwum Akt Nowych w Warszawie: Fundacja Polsko-Niemieckie Pojednanie w Warszawie: 105466.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Łodzi: Pf 2/438; Pf 3/147; 1/7781; 498/379; 533/10699.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: GK 105/283; GK 196/22; GK 927/5105; GK 927/9438; 0207/369; 3077/592.

Archiwum Międzynarodowego Biura Poszukiwań w Arolsen: Dokumenty więzienne: 6630980.

Archiwum Państwowe w Łodzi: Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Łodzi: 215; 240; Bolesław Kotkowski i S-ka Zakłady Graficzne Sp. Akc. Łódź: 2; Państwowa Policja Kryminalna – Posterunek Policji Kryminalnej w Łodzi: 5; Związek Bojowników o Wolność i Demokrację Zarząd Wojewódzki w Łodzi: 624; 769; 807; Związek Polskich Artystów Plastyków Zarząd Okręgu w Łodzi: 144; 148; 192.

Archiwum Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu: Inne zespoły: IZ-8/Gestapo Łódź/4; Kartoteki personalne Wydziału Zatrudnienia Więźniów: D-AuI-3a/1685–1950; Oświadczenia: Ośw./Holi/2; Ośw./Tusiński/2210; Wspomnienia: Wsp./Wolniewicz/407.

Archiwum Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej: Kancelaria Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej: 47/86/KO; 507/84; 669/89; 1444/76.

Archiwum Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych: Teczki personalne: Tadeusza Wolniewicza (K5093895); Janusza Tusińskiego (K9020154); Bronisława Leszczyńskiego (K9030148); Kazimierza Owczarka (W8990007).

Auschwitz 1940–1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, t. 4: Ruch oporu, red. W. Długoborski, F. Piper, H. Świebocki, Oświęcim – Brzezinka 1995.

Bartelski L.M., Mokotów 1944, Warszawa 1971.

Biblioteka Narodowa: Magazyn Ikonografii: E.7694; E.22751 Kot.; E.42368; Magazyn Rękopisów: akc. 11852; akc. 11922.

Bielecki R., W zasięgu PAST-y, Warszawa 1994.

Birenbaum H., Nadzieja umiera ostatnia, Oświęcim 2016.

Borzobohaty W., ,,Jodła”. Okręg Radomsko-Kielecki ZWZ-AK 1939–1945, Warszawa 1984.

Cywiński P.M.A., Lachendro J., Setkiewicz P., Auschwitz od A do Z. Ilustrowana historia obozu, Oświęcim 2013.

Czech D., Kalendarz wydarzeń w KL Auschwitz, Oświęcim – Brzezinka 1992.

Czech D., Kalendarz wydarzeń w obozie koncentracyjnym Oświęcim–Brzezinka, ,,Zeszyty Oświęcimskie” 1962, nr 6.

Dobosiewicz S., Mauthausen-Gusen. W obronie życia i ludzkiej godności, Warszawa 2000.

Domańska R., Pawiak. Więzienie gestapo. Kronika 1939–1944, Warszawa 1978.

Eeckhout L. van, De Getekenden, Antwerpia 1975.

Ekslibrisy dla zbiorów i w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Łódzkiego, „Bibuła. Biuletyn Informacyjny BUŁ” 2016, nr 9.

Ekspertyza stanu zachowania i warunków ochrony miejsc i obiektów kompleksu Auschwitz-Birkenau. Analiza warunków opracowania i wdrożenia ,,Planu Zarządzania”. Część 1/5 – Ustalenia, oprac. M. Rawecki, Gliwice 2005.

Gabryel K., Stanisława Leszczyńska 1896–1974, Łódź 1989.

Garliński J., Pierwszy Pułk Szwoleżerów Józefa Piłsudskiego 1914–1945, Londyn 1987.

Gawalewicz A., Refleksje z poczekalni do gazu, Oświęcim 2000.

Gnat-Wieteska Z., Armia Krajowa Obwód ,,Gołąb” – Garwolin, Pruszków 1997.

Indeks artystów plastyków, absolwentów i pedagogów wyższych uczelni plastycznych oraz członków ZPAP działających w latach 1939–1992, red. I. Huml, Gdańsk 2008.

Jak uczyć o Auschwitz i Holokauście. Materiały dydaktyczne dla nauczycieli, red. J. Ambrosewicz-Jacobs, K. Oleksy, P. Trojański, Oświęcim 2007.

Jagoda Z., Kłodziński S., Masłowski J., Oświęcim nieznany, Kraków 1981.

Jan Mędrzak we wspomnieniach 1922–1996: na pewno ludzie są niepowtarzalni, red. S. Izdebski, A. Kubisztal, Łódź 2011.

Jaworska J., ,,Nie wszystek umrę…”. Twórczość plastyczna Polaków w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych 1939–1945, Warszawa 1975.

Jaworska-Maćkowiak C., Maćkowiak T., Pomniki łódzkie, Łódź 1998.

Jerzy Krawczyk. Malarstwo. Janusz Tusiński. Grafika, katalog wystawy, Ośrodek Propagandy Sztuki w Łodzi, Łódź 1958.

Kielar W., Anus mundi. Wspomnienia oświęcimskie, Kraków 1972.

Klimczak R., Jak Tuwim uratował skazanych, ,,Kronika miasta Łodzi” 2013, nr 3.

Kobus A., Antoni Rusznica. Mój pradziadek, mój bohater, ,,Zeszyty Historyczne Ziemi Garwolińskiej” 2017, nr 22.

Kronika, „Przegląd Artystyczny” 1958, nr 3.

Lasik A., Załoga SS w KL Auschwitz w latach 1940–1945, Bydgoszcz 1994.

Levi P., Czy to jest człowiek, tłum. H. Wiśniowska, Kraków 1978.

Ludzie dobrej woli. Księga pamięci mieszkańców niosących pomoc więźniom KL Auschwitz, red. H. Świebocki, Oświęcim 2005.

Macierzyńska miłość życia: teksty o Stanisławie Leszczyńskiej, oprac. B. Bejze, Łódź 1988.

Muzeum Harcerstwa w Warszawie: Zespół akt Stowarzyszenia Szarych Szeregów: MHAR/SS/3727/2128.

Muzeum Powstania Warszawskiego: Teczki personalne uczestników Powstania Warszawskiego: Eugeniusz Werla ps. „Twardy” (bez sygnatury).

Muzeum Sztuki w Łodzi: Zbiory Macieja Cholewińskiego (bez sygnatury).

Muzeum Więzienia Pawiak. Oddział Muzeum Niepodległości w Warszawie: Karty ewidencyjne: Wolniewicz Tadeusz.

Nekrolog Henryki Tusińskiej, Nekrologi.net, dostęp 21 VIII 2024 r.

Nekrolog Kazimierza Owczarka, ,,Dziennik Popularny”, 3 XI 1976.

Niewiadomski J., Drukarnia ZJ w Łodzi, ,,Zeszyty do historii Narodowych Sił Zbrojnych” 1990, z. 5.

Piętka B., Księga pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Wielkopolski, Pomorza, Ciechanowskiego i Białostocczyzny 1940–1944, t. 2, Oświęcim 2013.

Pluta F., Język polski w okresie drugiej wojny światowej. Studium słowotwórczo-semantyczne, Opole 1975.

Praktyczny słownik współczesnej polszczyzny, t. 41, red. H. Zgółkowa, Poznań 2003.

Przybysz K., Konspiracyjny ruch ludowy na Mazowszu: 1939–1945, Warszawa 1977.

Rechowicz H., Polska Partia Robotnicza na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim, Katowice 1978.

Rukowiecki A., Łódź 1939–1945. Kronika okupacji, Łódź 2012.

Skowroń J., Konieczko K., Cyjanowodór i cyjanki – w przeliczeniu na CN–. Dokumentacja proponowanych dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego, ,,Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy” 2017, nr 1.

Stachurska M., Położna. Opowieść o mojej cioci Stanisławie Leszczyńskiej, Łódź 2020.

Sobański T., Ucieczki oświęcimskie, Warszawa 1966.

Szmaglewska S., Dymy nad Birkenau, Warszawa 1984.

W hołdzie najmłodszym ofiarom hitleryzmu. Spotkanie kombatantów. Odznaczenia byłych więźniów obozów koncentracyjnych, ,,Dziennik Łódzki”, 17 IV 1986.

W hołdzie pomordowanym w hitlerowskich obozach, ,,Dziennik Łódzki”, 13 VII 1989.

Wardzyńska M., Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce ,,Intelligenzaktion”, Warszawa 2009.

We wrześniu br., ,,Odgłosy”, 4 VI 1989.

Wesołowska D., Słowa z piekieł rodem. Lagerszpracha, Kraków 1996.

Węgorowska K., Językowe świadectwa kultury i obyczajowości Kresów Północno-Wschodnich utrwalone we wspomnieniach ich byłych mieszkańców, Zielona Góra 2004.

Wielka ilustrowana encyklopedia Powstania Warszawskiego, t. 6: Wykaz uczestników – żołnierzy powstania warszawskiego Kr–Ż, Warszawa 2004.

Z kraju, ,,Kronika”, lipiec–grudzień 1976.

Zbiory Bożeny Owczarek: Dokumenty Kazimierza Owczarka.

Zbiory Patrycji Resel: Fotografie nagrobków.

Zbiory Wiesławy Szafrańskiej: Fotografie Janusza i Henryki Tusińskich.

License

Copyright (c) 2024 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License.

https://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/legalcode.pl

                            View No. 17 (2024)

No. 17 (2024)

ISSN:
1899-1254
eISSN:
2957-1731

Data publikacji:
2024-12-30

Dział: Documents