Język Polski
English
Wierni Rządowi RP na Uchodźstwie. Wyrok w sprawie ekspozytury wywiadowczej 2. Korpusu Polskiego krypt. „Liceum”
Agnieszka Chrzanowska-Pietrzak
https://orcid.org/0009-0004-0176-515X
Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 16 (2023), strony: 331–394
Data publikacji: 2023-12-29
https://doi.org/10.48261/PAIPN231616
PDF
Abstrakt
Proces pokazowy członków sieci wywiadowczej 2. Korpusu Polskiego we Włoszech krypt. „Liceum” z kpt. Barbarą Sadowską na czele, jaki toczył się przed Wojskowym Sądem Rejonowym w Warszawie w dniach 9–15 lipca 1947 r., był jednym z najgłośniejszych w powojennej Polsce. Należy go uznać za wyjątkowy pod względem dziejów i znaczenia sieci w poakowskiej konspiracji, przeprowadzonego śledztwa, ujawnienia dokonanego w więzieniu, przygotowań do procesu i samego jego przebiegu.
Niniejszy tekst ukazuje dzieje wywiadu wschodniego wywodzącego się ze struktur Referatu Wschód Wydziału Wywiadu Ofensywnego Oddziału II Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej, jego reorganizacje od „WW-72” do momentu podporządkowania Sztabowi 2. Korpusu i funkcjonowania pod krypt. „Port”, a następnie „Liceum”. Omawia historię likwidacji sieci „Liceum” i ujawnienia w celi aresztu śledczego MBP struktur i ludzi, cynicznej gry operacyjnej bezpieki oraz walki Barbary Sadowskiej o uwolnienie swych podkomendnych i o uczciwość rozprawy sądowej.
Słowa kluczowe
wywiad wschodni • „Pralnia II” • „Port” • „Liceum” • 2. Korpus Polski • ujawnienie • proces pokazowy • wyrok WSR w Warszawie • WSR • Wojskowy Sąd Rejonowy eastern intelligence • “Pralnia II” (Laundry) • “Port” • “Liceum” • Polish II Corps • disclosure • show trial • WSR (Wojskowe Sądy Rejonowe – Military regional courts) sentence in Warsaw • WSR • Military Regional Court
Bibliografia
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie: 00231/154, t. 7; 00945/392; 0423/2770; 0423/2772; 0259/65; 0259/73, t. 1, 3, 4, 7; 01222/2813/J; 01224/1802; 01236/185/J; 01236/377/J; 01236/677/J; 01334/353; 809/2142; 932/6; 932/8; 944/112; 944/113; 944/121; 944/124; 944/190; 944/197; 944/198; 944/201; 944/202; 944/485; 1021/139; 1842/185; 2386/15259; 3440/85; 3547/262.
Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział we Wrocławiu: 024/2915.
Bechta M., Chrzanowska A., Działalność ekspozytur wywiadu wschodniego AK, DSZ i II Korpusu Polskiego – krypt. „Pralnia II”, „Port”, „Liceum” – w latach 1944–1946 [w:] W sieci. Powojenne polskie siatki wywiadowcze (AK-NIE-DSZ-WiN, PSZ) w latach 1944–1955, red. M. Bechta, Warszawa 2016.
Buczek R., Rozgrywka o dolary, Kielce 1991.
Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego: AP 1182; AP 943.
Chrzanowska A., Sadowska Barbara [w:] Sylwetki kobiet-żołnierzy, t. 3, red. S. Grochowina, D. Kromp, Toruń 2012.
Chrzanowska-Pietrzak A., Mieczysław Sokołowski (1908–1946) [w:] Konspiracja i opór społeczny w Polsce 1944–1956. Słownik biograficzny, t. 5, red. K. Krajewski, Warszawa 2018.
Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945, t. 1, Warszawa 2009.
Dubicki T., Suchcitz A., Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945, t. 2, Warszawa 2011.
„Dziennik Zachodni”, 11 VII 1947.
Dziewczyna z „Liceum”, Warszawa 2021.
Dziewczyna z „Liceum” w rękach bezpieki, Warszawa 2023.
„Głos Ludu”, 11 I 1947; 9 VII 1947; 10 VII 1947; 11 VII 1947; 12 VII 1947; 13 VII 1947.
Kpt. Barbara Sadowska – żołnierz niezłomny, https://dzieje.pl/wiadomosci/kpt-barbara-sadowska-zolnierz-niezlomny (dostęp 25 I 2023 r.).
Kpt. Henryk Żuk – najmłodszy oskarżony w procesie I Zarządu WiN, https://dzieje.pl/kpt-henryk-zuk-najmlodszy-oskarzony-w-procesie-i-zarzadu-win (dostęp 25 I 2023 r.).
Krajewski K., Na Ziemi Nowogródzkiej. „Nów” – Nowogródzki Okręg Armii Krajowej, Warszawa 1997.
Kunert A.K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944, t. 1, Warszawa 1987.
Kunert A.K., Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944, t. 2, Warszawa 1987.
„Kuźnica”, 31 XII 1946; 12 III 1947.
Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 2, cz. 2: Kronika wydarzeń, wstęp P. Tomasik, red. nauk. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2015.
Musiał F., Kapitan Jan Kosowicz – żołnierz wyklęty, który oszukał bezpiekę, https://wiadomosci.wp.pl/kapitan-jan-kosowicz-zolnierz-wyklety-ktory-oszukal-bezpieke-6125756659529345a (dostęp 6 XI 2023 r.).
Musiał F., Procesy pokazowe jako forma represji. Rozprawy Zarządów Głównych WiN, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2006, nr 25.
Musiał F., Szeryf Janek, http://zhwin.pl/wp-content/uploads/2013/09/Szeryf-Janek.pdf (dostęp 6 XI 2023 r.).
Ney-Krwawicz M., Komenda Główna Armii Krajowej 1939–1945, Warszawa 1990.
Notacja nagrana ze Stanisławem Oleksiakiem przez Agnieszkę Chrzanowską i Konrada Starczewskiego, Wydział Notacji i Opracowań Multimedialnych BEN IPN, 2008 r.
Ostatni proces Armii Krajowej – 75. rocznica procesu „Liceum”, https://dzieje.pl/ostatni-proces-armii-krajowej-75-rocznica-procesu-liceum (dostęp 25 I 2023 r.).
Paszkiewicz L.B., Pamięć w nas trwa. Losy niezłomnej rodziny Waszczuków, Legnica 2019.
Paszkiewicz L.B., Wierni Testamentowi Polski Walczącej. Represje komunistyczne wobec członków ekspozytury wywiadowczej WiN (kryptonim „Liceum”), „Perspectiva. Legnickie Studia Teologiczno-Historyczne” 2017, nr 2.
Pleskot P., Twarze Wojskowego Sądu Rejonowego w Warszawie (1946–1955), Warszawa 2022.
Pralnia „Onufrego”, Warszawa 2022.
Proces „Liceum”, Warszawa 2023.
Raport Barbary Sadowskiej [w:] H. Waszczuk-Bazylewska, Od WW-72 do „Liceum”, „Niepodległość i Pamięć” 1997, nr 1.
Roman W., Szulc (Szlaski, Prawdzic-Szlaski) Janusz Feliks [w:] Polski słownik biograficzny, t. 49, Warszawa–Kraków 2013.
„Rzeczpospolita i Dziennik Gospodarczy”, 11 VII 1947.
Studium Polski Podziemnej w Londynie: KW1, 5663; TP2.
Szwagrzyk K., Prawnicy czasu bezprawia. Sędziowie i prokuratorzy wojskowi w Polsce 1944–1956, Kraków–Wrocław 2005.
Waszczuk-Bazylewska H., Od WW-72 do „Liceum”, „Niepodległość i Pamięć” 1997, nr 1.
Waszczuk H., Przeżycia jednej łączniczki [w:] Nasz los jak wiele innych… Wspomnienia więźniów politycznych okresu stalinowskiego, red. A. Dzięczkowski, Z. Żerański, Warszawa 2005.
Zbiory Jacka Czaputowicza: List Danuty Rewkiewicz do Haliny Włodarczyk, 23 VII 1947 r.
Żaryn J., „Taniec na linie nad przepaścią”. Organizacja Polska na wychodźstwie i jej łączność z krajem w latach 1945–1955, Warszawa 2011.
Żuk H., Na szachownicy życia. Wspomnienia kapitana Armii Krajowej „Onufrego”, Warszawa 1999.
„Życie Warszawy”, 10 VII 1947; 11 VII 1947.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2023 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
