Język Polski
English
Materiały archiwalne do dziejów kształtowania się komunistycznego systemu władzy (1945–1948) w północno-wschodnich powiatach województwa warszawskiego w zasobie Archiwum Państwowego w Warszawie
Janusz Szczepański
https://orcid.org/0000-0002-0862-3822
Akademia Finansów i Biznesu VISTULA w Warszawie
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 15 (2022), strony: 117–138
Data publikacji: 2022-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN221506
PDF
Abstrakt
W latach 1945–1948 Mazowsze znajdowało się w granicach administracyjnych województwa warszawskiego. Akta funkcjonujących na jego terenie urzędów zdeponowane są w Archiwum Państwowym w Warszawie. Zgodnie z zasadą proweniencji dokumentacja północno-wschodnich powiatów województwa przechowywana jest w dwóch oddziałach APW – w Pułtusku (materiały powiatów: makowskiego, ostrołęckiego, ostrowskiego, przasnyskiego i pułtuskiego) oraz w Mławie (akta powiatów: ciechanowskiego i mławskiego). Szczególnie wartościowe źródła z zasobu APW, ilustrujące sytuację polityczną w północno-wschodnich powiatach województwa warszawskiego, znajdują się m.in. w zespołach „Urząd Informacji i Propagandy Województwa Warszawskiego” czy „Urząd Wojewódzki Warszawski”. Podczas odtwarzania procesu kształtowania się komunistycznego aparatu władzy pomocne są akta Komitetu Wojewódzkiego Polskiej Partii Robotniczej w Warszawie oraz komitetów powiatowych PPR. Duże znaczenie dla badań nad historią województwa warszawskiego lat 1944–1948 mają także materiały przechowywane w oddziałach APW w Mławie i Pułtusku. Należy do nich przede wszystkim zaliczyć dokumentację starostw powiatowych z północno- wschodniej części województwa warszawskiego.
Słowa kluczowe
amnestia • Archiwum Państwowe w Warszawie • legalna opozycja • Polska Partia Robotnicza • PPR • społeczeństwo • województwo warszawskie • podziemie zbrojne amnesty • State Archive in Warsaw • legal opposition • Polish Workers’ Party • PPR • society • Warsaw voivodeship • armed underground
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Warszawie: Komitet Wojewódzki Polskiej Partii Robotniczej w Warszawie [1944] 1945–1948: sygn. 1/5-18; 1/5-54–55; 1/VI/3; Komitet Powiatowy PPR w Ciechanowie 1945–1948: sygn. 4; Komitet Powiatowy PPR w Mławie 1945–1948: sygn. 10/VI/3; Komitet Powiatowy PPR w Ostrołęce [1944] 1945–1948: sygn. 2466/1–3; 2466/5–6; 2466/18; Komitet Powiatowy PPR Ostrów Mazowiecka [1944] 1945–1948: sygn. 2497/4–5; 2497/8; Komitet Powiatowy PPR w Pułtusku 1945–1948: sygn. 8; 15; Państwowy Urząd Repatriacyjny – Oddział Wojewódzki w Warszawie 1945–1951: sygn. 336; 478; Powiatowy Komitet PPS w Ciechanowie 1945–1948: sygn. 1; 5; 7; 10; Urząd Informacji i Propagandy Województwa Warszawskiego 1944–1947: sygn. 48; 418; 429; 435; 487–499; Urząd Wojewódzki Warszawski – Wydział Administracyjny 1944–1950: sygn. 95; Urząd Wojewódzki Warszawski – Wydział Samorządowy 1944–1950: sygn. 136; 163; 252; Urząd Wojewódzki Warszawski – Wydział Społeczno-Polityczny 1944–1950: sygn. 91–92; 139; 163; Warszawska Wojewódzka Rada Narodowa 1944–1950: sygn. 2; 36.
Archiwum Państwowe w Warszawie Oddział w Mławie: Starostwo Powiatowe w Ciechanowie 1945–1950: sygn. 1; 58; 65; Starostwo Powiatowe w Mławie 1945–1950: sygn. 41–42.
Archiwum Państwowe w Warszawie Oddział w Pułtusku: Akta Miasta Maków Mazowiecki [1913–1916] 1945–1950: sygn. 1; Powiatowa Rada Narodowa i Wydział Powiatowy w Pułtusku 1944–1950: sygn. 31; Starostwo Powiatowe w Makowie Mazowieckim 1945–1950: sygn. 28; 30; 36; Starostwo Powiatowe w Pułtusku 1945–1950: sygn. 90; 129; 353.
Arent L.A., Mława w latach 1945–1957. Życie polityczne, kulturalne i społeczne, Mława 2021.
Bechta M., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Ostrowi Mazowieckiej w latach 1944–1954 (ludzie i metody działania) [w:] Powiat Ostrów Mazowiecka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, Warszawa 2016.
Bechta M., Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa w Pułtusku w latach 1945–1956 (ludzie–struktury) [w:] Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2008.
Brenda W., Polska Partia Robotnicza w powiecie ostrołęckim na tle sytuacji społeczno-politycznej w latach 1945–1948 [w:] Powiat Ostrołęka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2009.
Brenda W., Polska Partia Robotnicza i stosunki polityczne w powiecie Ostrów Mazowiecka w drugiej połowie lat czterdziestych [w:] Powiat Ostrów Mazowiecka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, Warszawa 2016.
Dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 21 VIII 1944 r. o trybie powoływania władz administracji ogólnej I i II instancji (DzU 1944, nr 2, poz. 8).
Dobrosielski K., Początki władzy ludowej i walka o jej utrwalenie w województwie warszawskim w latach 1944–1947, Warszawa 1980.
Dolata B., Wyzwolenie Polski 1944–1945, Warszawa 1971.
Dymek B., Pierwsze lata władzy ludowej na Mazowszu, Kurpiach i Podlasiu 1944–1948, Warszawa 1978.
Kacprzak K., Podziemie zbrojne na Mazowszu Północnym w walce z systemem komunistycznym 1945–1952, Warszawa 2011.
Kacprzak K., Straty osobowe powiatu pułtuskiego w latach 1944–1952 [w:] Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2008.
Kersten K., Narodziny systemu władzy. Polska 1943–1948, Poznań 1990.
Kijowski J., Przesiedlenia ludności Kurpiowszczyzny na Ziemie Odzyskane po II wojnie światowej (ze szczególnym uwzględnieniem powiatu ostrołęckiego) [w:] Pogranicze mazursko-kurpiowskie, red. S. Achremczyk, J. Gołota, Olsztyn–Ostrołęka 1998.
Kołakowski P., NKWD i GRU na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2002.
Kołakowski P., Pretorianie Stalina. Sowieckie służby bezpieczeństwa i wywiadu na ziemiach polskich 1939–1945, Warszawa 2010.
Krajewski K., Gdy nie można złamać podziemia, należy je „rozłożyć”. „Dzikie” amnestie na terenie województwa warszawskiego (1945–1946) [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady, red. W. Muszyński, Warszawa 2018.
Krajewski K., Kalendarium akcji zbrojnych podziemia niepodległościowego na terenie powiatu pułtuskiego w latach 1945–1951 [w:] Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2008.
Krajewski K., Podziemie niepodległościowe w powiecie Ostrołęka po 1944 roku [w:] Powiat Ostrołęka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2009.
Krajewski K., Podziemie niepodległościowe w powiecie pułtuskim po 1944 roku [w:] Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2008.
Losy tułacze mieszkańców województwa ostrołęckiego 1939–1956, wstęp, wybór i oprac. B. Gołębiowski, S. Pajka, Ostrołęka 1993.
Łabuszewski T., Amnestia 1945 r. i deklaracja Jana Mazurkiewicza „Radosława” [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady, red. W. Muszyński, Warszawa 2018.
Łabuszewski T., Działalność operacyjna Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Ostrowi Mazowieckiej [w:] Powiat Ostrów Mazowiecka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, Warszawa 2016.
Łabuszewski T., Działania represyjne UB wobec podziemia i społeczeństwa na terenie powiatu pułtuskiego [w:] Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2008.
Łukaszewski W., Nowe jarzmo. Życie społeczno-polityczne na północnym Mazowszu w latach 1945–1956, Kraków 2019.
Mazowsze Północne w XIX–XX wieku. Materiały źródłowe 1795–1956, zebrał i przygotował J. Szczepański, Warszawa–Pułtusk 1997.
Osękowski C., Referendum 30 czerwca 1946 roku w Polsce, Warszawa 2000.
Powiat Ostrołęka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2009.
Powiat Ostrów Mazowiecka w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, Warszawa 2016
Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2008.
Powiat Sokołów Podlaski. Materiały z sesji naukowej „Represje i opór przeciw rządom komunistycznym w powiecie Sokołów Podlaski po 1944 r.”, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2007.
Rogut D., Polacy i obywatele polscy w obozach NKWD–MWD ZSRR (1944–1945) [w:] Represje sowieckie wobec narodów Europy 1944–1956, red. D. Rogut, A. Adamczyk, Zelów 2005.
Skrzypek A., O wywózkach z Mazowsza i Podlasia [w:] Pogranicze mazursko-kurpiowskie, red. S. Achremczyk, J. Gołota, Olsztyn–Ostrołęka 1998.
Spałek R., Między pragmatyzmem a zdradą. Zawłaszczenie PPS w kraju (1944–1948) [w:] Polska Partia Socjalistyczna. Dlaczego się nie udało?, red. R. Spałek, Warszawa 2010.
Stasiak P.A., Nowa rzeczywistość lat 1945–1948 w powiatach: kutnowskim, gostynińskim i łowickim, Kutno 2014.
Szczepański J., Pyszyński Eugeniusz (1906–1971) [w:] Wpisani w historię Pułtuska. Słownik biograficzny, red. J. Szczepański, Pułtusk 2001.
Szczepański J., Społeczeństwo powiatu pułtuskiego w raportach władz partyjnych i administracyjnych lat 1945–1950 [w:] Powiat Pułtusk w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2008.
Szczepański J., W pierwszej dekadzie Polski Ludowej 1945–1956 [w:] Dzieje Pułtuska, t. II: 1795–1989, red. A. Koseski, J. Szczepański, Pułtusk 2017.
Turkowski R., Ludowcy Mazowsza Północnego w okresie istnienia systemu komunistycznego (1945–1989) [w:] Wieś–chłopi–ruch ludowy na północnym Mazowszu w XX wieku, red. A. Kociszewski, J.R. Szaflik, Ciechanów 1996.
Turkowski R., Polskie Stronnictwo Ludowe w obronie demokracji 1945–1949, Warszawa 1992.
Wiśniewski K., Organizacja i przebieg wyborów do Sejmu Ustawodawczego w 1947 r. w powiecie pułtuskim [w:] Powiat Pułtuski w pierwszej dekadzie rządów komunistycznych, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, Warszawa 2008.
