Język Polski
English
Marzec 1968 na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie – przebieg, sankcje i następstwa
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 13 (2020), strony: 245–274
Data publikacji: 2020-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN201313
PDF
Abstrakt
Informacje o wystąpieniach studenckich na Uniwersytecie Warszawskim szybko dotarły do Lublina. Manifestacje studenckie trwały tam krótko (3–4 dni) i zostały spacyfikowane przez siły interwencyjne MO i ZOMO przy współpracy z aktywem robotniczym. Dziewiątego marca w domach akademickich, pobliskiej Chatce Żaka oraz niektórych budynkach dydaktycznych pojawiły się ulotki nawołujące do zorganizowania wiecu popierającego warszawskich studentów. Po włamaniu do lokalu radia akademickiego nastawiono je na odbiór Radia Wolna Europa. Dzięki temu studenci mogli słyszeć audycję poświęconą wydarzeniom warszawskim. Wkrótce zatrzymano cztery osoby, które kolportowały ulotki nawołujące do wiecu. Zostały one ukarane wysoką grzywną (2400–3000 zł) z możliwością zamiany na 60–90 dni aresztu oraz zawieszeniem w prawach studenta. Około godz. 14.00 w okolicy akademików i Chatki Żaka zebrało się blisko 2000 osób, następnie uformował się pochód, który ruszył w kierunku centrum miasta. Studenci zostali jednak zatrzymani przez aktyw robotniczy wspomagany przez pluton milicjantów z miejscowego garnizonu. W trakcie interwencji kilku studentów zostało pobitych, kilkoro zatrzymano, a dwoje postawiono przed kolegium karno-administracyjnym w Lublinie. Otrzymali oni grzywny po 2000 zł z możliwością zamiany na 60 dni aresztu. Wszyscy ww. studenci zostali dodatkowo zawieszeni w prawach studenta. Pod naciskiem organizacji młodzieżowych rektor zgodził się na zorganizowanie wiecu studenckiego w dniu 13 marca wieczorem w Chatce Żaka. Rozpoczął się on o godz. 20.00 w sali teatralnej Chatki Żaka, gromadząc 1500–2000 studentów wszystkich uczelni lubelskich. Pod koniec marca nastąpiło wyciszenie akcji studenckich w Lublinie, chociaż represje wobec pojedynczych i najbardziej aktywnych osób trwały. Warto jednak podkreślić, że żaden student UMCS nie został wydalony z uczelni. Widocznym następstwem zmian pomarcowych była polityka kadrowa. W Lublinie nie przedłużono umów dwojgu naukowcom dojeżdżającym z Warszawy, dla których praca na UMCS była drugim etatem. Na stanowiska docentów awansowano sporą grupę adiunktów, chociaż należy dodać, że większość tzw. docentów marcowych pomyślnie przeprowadziła potem procedurę habilitacyjną. Z perspektywy czasu dostrzega się coraz wyraźniej, że Marzec ’68 nie był wyłącznie wydarzeniem warszawskim. Zamieszki uliczne objęły wiele miast polskich, a uczestniczyli w nich nie tylko studenci, lecz także młodzież szkół średnich i młodzi robotnicy. Do tej zbiorowej wiedzy należy bezwzględnie dodać wystąpienia studenckie w Lublinie, które były odruchem autentycznej solidarności społeczności akademickiej wobec brutalnych akcji władz w stosunku do młodzieży warszawskiej.
Słowa kluczowe
Marzec 1968 • Lublin • UMCS • studenci • wydarzenia • następstwa March 1968 • Lublin • UMCS • students • events • repercussions
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Lublinie: Akta Komitetu Miejskiego PZPR w Lublinie: 62/II/33, 62/IV/110, 62/II/33; Akta Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Lublinie: 51/V/124, 51/VII/11, 51/VII/33.
Archiwum Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie: Akta Sekretariatu Uczelni: 93; Stowarzyszenia i organizacje studenckie: 40; Akta studenckie: B 2/99, B 10/129, B 11/41, E 3/17, Ekst. 33/6, Ekst. 33/15, Ekst. 36/41, H 28/248, H 30/358, H 32/31, H 42/8, H 42/25, H 42/33, H 42/53, H 42/58, M 73/20, M 81/19, P 21/290, P 23/103, P 24/248, P 29/182, Z 188/48.
Choma-Jusińska M., Lublin [w:] Oblicza Marca 1968, red. K. Rokicki, S. Stępniak, Warszawa 2004.
Eisler J., Marzec 1968: geneza, przebieg, konsekwencje, Warszawa 1991.
Eisler J., Marzec’68, Warszawa 1995.
Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.
Fronczek Z., Mój marzec, „Wiadomości Uniwersyteckie” 1993, nr 2.
Fus A., Z sali wykładowej do celi więzienia [w:] Marzec ’68 w Lublinie, red. W. Fronczek, S. Kieroński, S. Rogala, Lublin 2018.
Herczyński R., Spętana nauka. Opozycja intelektualna w Polsce 1945–1970, Warszawa 2008.
Kieroński S., Aby podnieść pamięć [w:] Marzec ’68 w Lublinie, red. W. Fronczek, S. Kieroński, S. Rogala, Lublin 2018.
Klukowski Z., Dziennik z lat okupacji Zamojszczyzny (1939–1944), wstęp i red. Z. Mańkowski, Lublin 1959.
„Konfrontacje” (studencki dodatek do „Kuriera Lubelskiego”), 29–30 III 1968.
Kronika zajść w środowisku akademickim na Uniwersytecie Wrocławskim, oprac. E. Kłapcińska, „Przegląd Uniwersytecki” 2018, nr 1.
Kruszyński M., Józef Parnas czy Józef Parnes? Przyczynek do biografii, „Rocznik Lubelski” 2012, t. 38.
Kruszyński M., Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w latach 1944–1989. Zarys dziejów uczelni w warunkach PRL, Lublin 2015.
List Mirosława Nowaka do Zbigniewa Włodzimierza Fronczka napisany w 50. rocznicę wydarzeń Marca ’68 [w:] Marzec ’68 w Lublinie, red. W. Fronczek, S. Kieroński, S. Rogala, Lublin 2018.
Łukowska A.T., Marzec 1968 – nadzieja i bezsilność [w:] Marzec ’68 w Lublinie, red. W. Fronczek, S. Kieroński, S. Rogala, Lublin 2018.
Marzec ’68. Przyczyny i następstwa, red. M. Kubasik, M. Żak, Legnica 2018.
Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. I: Niepokorni, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2008.
Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. II, cz. 1: Kronika wydarzeń, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2009.
Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. II, cz. 2: Kronika wydarzeń, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2015.
Marzec 1968: fakty, wydarzenia, interpretacje, red. A. Czwołek, S. Galij-Skibińska, W. Polak, Toruń 2018.
Marzec 68 w Lublinie, red. W. Fronczek, S. Kieroński, S. Rogala, Lublin 2018.
Osęka P., Marzec ’68, Kraków 2008.
Osęka P., My, ludzie z Marca: autoportret pokolenia ’68, Warszawa 2015.
Osmoła J., Mój marzec ’68 z „Samsarą” w tle [w:] Marzec ’68 w Lublinie, red. W. Fronczek, S. Kieroński, S. Rogala, Lublin 2018.
Stankiewicz K., Komandos ’68, „Lajf. Magazyn Lubelski” 2018, nr 53.
Winnicka E., Łazarewicz C., 1968. Czasy nadchodzą nowe, Warszawa 2018.
Wrona J., Zaporowski Z., 70 lat Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Studia z dziejów Uczelni, Lublin 2015.
