okładka

Tom 21 Nr 1 (2013)

ISSN:
1427-7476

Dział: Studia

Dąbrowszczacy i pamięć o hiszpańskiej wojnie domowej w Polsce Ludowej

Bartłomiej Różycki

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Pamięć i Sprawiedliwość, Tom 21 Nr 1 (2013), strony: 167-212

Data publikacji: 2013-06-30

Abstrakt

The Spanish Civil War attracted thousands of volunteers from various countries to fight on the Republican side. There were over 5000 Poles among them, although a vast part of them came not directly from Poland, but from economic migration, mostly in France. Their common designation – “Dąbrowszczacy”, comes from the name of the patron of the most important military unit they belonged to: a hero of Polish 19 th century independence struggles, Jarosław Dąbrowski. Analogously to the volunteers from other countries, most of them originated from working- class and were related to communist ideology. They were all deprived of Polish citizenship, in accordance to the law that forbid serving for a foreign army. A Pole who gained the most fame in Spain was Karol Świerczewski, “Walter”, who was also a general of Soviet army. In the postwar, communist Poland, the “Dąbrowszczacy” not only retrieved citizenship, but also gained various privileges. They were used by propaganda as an example of “correct” attitude: combined patriotism with proletarian interna- tionalism. It was argued that their actions in Spain had been a conscious effort to push aside danger of fascist aggression towards Poland, that finally happened in 1939. Many veterans fulfilled responsible tasks for the machinery of the totalitarian state. They also conducted aid for their former brothers in arms, as well as acts of solidarity with anti-franquist opposition, especially with Spanish communists. At first, all their activities were run through their own association (“Związek Dąbrowszczaków”), and later in ZBoWiD – a huge organization that combined all veteran groups approved by the authorities. Nonetheless, the veterans of Spanish war were not immune to suppressions, which according to the logic of communist dictatorship were extended even on those in power. Some of them were imprisoned during the Stalinist period but released and vindicated afterwards. Those of Jewish origin were also suppressed during the anti-Semitic campaign of 1968. With the time passing, the position of this environment declined, although those still active in public live attempted to maintain the remembrance of their actions. Nowadays, in the democratic Poland, the discussion about their role in Spanish war and the communist regime still brings up many controversies.

Jan Stanisław Ciechanowski Polscy ochotnicy po stronie narodowej w czasie hiszpańskiej wojny domowej (1936–1939) [w:] Studia polsko-hiszpańskie: wiek XX, red. J. Kieniewicz, Warszawa 2004, s. 117–151, M. J. Chodakiewicz Zagrabiona pamięć. Wojna w Hiszpanii (1936–1939), Warszawa 2010, B. Gola, F. Ryszka, Hiszpania, Warszawa 1999, L. Wyszczelski, Walka zbrojna Polaków w obronie Republiki Hiszpańskiej [w:] Wojna domowa w Hiszpanii 1939–1939 w polityce międzynarodowej, red. A. Czubiński, Poznań 1989, s. 282–283, Kazimierz Sobczak, Eugeniusz Kozłowski, Lech Wyszczelski, Hiszpańska wojna narodoworewolucyjna 1936–1939 i udział w niej Polaków, Warszawa 1986, E. Żuchowski, Dąbrowszczacy w polskich siłach zbrojnych na zachodzie i w europejskim ruchu oporu [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 165, Z pomocą republikańskiej Hiszpanii 1936–1939, Warszawa 1976, L. Kieszczyński, Społeczeństwo polskie wobec wojny domowej w Hiszpanii [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 118–119, T. Ćwik, Społeczeństwo polskie a wojna hiszpańska [w:] Polacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, Warszawa 1967, s. 49-52 E.H. Carr, The Comintern & the Spanish Civil War, New York 1984, Lech Wyszczelski, Dąbrowszczacy, Warszawa 1986, E. Kozłowski, Brygady Międzynarodowe w obronie Republiki Hiszpańskiej [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 65-80, Strofy o generale Świerczewskim, zebrał i oprac. L. Lewin, Warszawa, Wyd. MON, 1952 J. Broniewska, O człowieku, który się kulom nie kłaniał, Warszawa 1948, F. Zbiniewicz, Karol Świerczewski – „Walter” w wojnie hiszpańskiej [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 124–131, S. Cenckiewicz, Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991, Warszawa 2011, Antony Beevor, Walka o Hiszpanię 1936–1939, Pierwsze starcie totalitaryzmów, przeł. H. Szczerkowska, Kraków 2009, Lech Wyszczelski, Generał broni Karol Świerczewski „Walter” 1897–1947, Warszawa 1987, Lech Wyszczelski, Praca polityczno-wychowawcza w Brygadach Międzynarodowych [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 102, A. Skrzypek, Rola i charakter pomocy radzieckiej dla Republiki Hiszpańskiej [w:] Wojna domowa w Hiszpanii 1939–1939 w polityce międzynarodowej, red. A. Czubiński, Poznań 1989, Gaston Leval, Wolna Hiszpania: kolektywy podczas hiszpańskiej rewolucji 1936–1939, Poznań 2009, L. Wyszczelski, Wysiłek organizacyjny i bojowy Dąbrowszczaków w wojnie hiszpańskiej w latach 1936–1939 [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 95, Paweł Machcewicz, Emigracja w polityce międzynarodowej, Warszawa 1999, W. Jabłonowski, Lenin omylił się, „Myśl Narodowa” 4 X 1936, nr 41, s. 637–639 B. Woszczyński, Archiwalia do dziejów wojny domowej w Hiszpanii 1936–1939 [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 199, T. Mołdawa, Ludzie władzy 1944-1991: władze państwowe i polityczne Polski według stanu na dzień 28 II 1991, Warszawa, Naukowe PWN, 1991 Wojna hiszpańska 1936–1939. Chronologia wydarzeń i bibliografia, red. M. Bron, E. Kozłowski, M. Techniczek, Warszawa 1964; Polacy w wojnie hiszpańskiej (1936–1939), red. Michał Bron, Warszawa 1967, Michał Bron Bitwa nad Ebro i udział w niej Polaków, Warszawa, Książka i Wiedza, 1976, Michał Bron We fraku i w więzieniu, Warszawa 1990, Michał Bron Początek i ciąg dalszy, Warszawa 2003, Javier Tusell, La dictadura de Franco, Madrid 1988, Ochotnicy wolności. Księga Wspomnień Dąbrowszczaków, red. Z. Szleyen, Warszawa 1957, H. Priess, Walka niemieckich antyfaszystów w Hiszpanii, ich współdziałanie z ochotnikami polskimi [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 185, L. Wyszczelski, Chmury nad Hiszpanią, Warszawa 1987, J. Wawrzyniak, ZBoWiD i pamięć drugiej wojny światowej 1949–1969, Warszawa 2009, M. Czajka, M. Kamler, W. Sienkiewicz, Leksykon historii Polski, Warszawa 1995, R. Terlecki, Miecz i tarcza komunizmu. Historia aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1990, Kraków 2007, G. Motyka, Tak było w Bieszczadach. Walki polsko-ukraińskie 1943–1948, Warszawa 1999, M. Zaremba, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm: nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Warszawa 2005, Ikony PRL. Bohaterowie tamtych lat red. J. Talacha, W. Stalęga, M. Ogórek, Warszawa 2011 M. Głowiński, Rytuał i demagogia. Trzynaście szkiców o sztuce zdegradowanej, Warszawa 1992, J.E. Zamojski, Interbrygadziści Republiki Hiszpańskiej – po klęsce… losy Polaków [w:] Hiszpania – Polska. Spotkania, red. E. González Martínez, M. Nalewajko, Warszawa 2003, P. Gontarczyk, Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy (1941–1944), Warszawa 2006 Ochotnicy wolności: księga wspomnień dąbrowszczaków, opracowała Zofia Szleyen, Warszawa 1957, Wyd. Wiedza Powszechna M. Bednarczuk, Żydzi i tzw. kwestia żydowska a wojna w Hiszpanii 1936–1939, „Kwartalnik Historii Żydów” 2006, nr 2 (218), s. 167–184 J. Poksiński, Represje wobec oficerów Wojska Polskiego 1949–1956. „TUN”, Warszawa 2007, P. Machcewicz, Władysław Gomułka, Warszawa 1995, P. Machcewicz, Polski rok 1956, Warszawa 1993, Jerzy Eisler, Zmiany kierownictw partyjnych w PRL [w:] Władza w PRL. Ludzie i mechanizmy, red. K. Rokicki, R. Spałek, Warszawa 2011, s. 65 Karabin i serce. Listy Dąbrowszczaków, oprac. Zofia Szleyen, Warszawa, Książka i Wiedza, 1956 Aleksander Szurek The Shattered Dream, New York 1989, Franciszek Księżarczyk, Do okupowanej Polski [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 162–163, Mieczysław Broniatowski, Działalność partyjna w Brygadach Międzynarodowych [w:] Dąbrowszczacy w wojnie hiszpańskiej 1936–1939, praca zbior., Warszawa 1989, s. 139, Lech Wyszczelski, Dąbrowszczacy, Warszawa 1986, Lech Wyszczelski, Chmury nad Hiszpanią, Warszawa 1987, A. Skrzypek, Dyplomatyczne dzieje PRL w latach 1956–1989, Warszawa 2010, B. Machalica, Dekomunizacja pamięci, „Przegląd” 2007, nr 21, „Trybuna Ludu” 1951, 1956, 1961, 1966, 1970, 1974 „Żołnierz polski” 1948,

okładka

Tom 21 Nr 1 (2013)

ISSN:
1427-7476

Data publikacji:
2013-06-30

Dział: Studia