Język Polski
English
Prawne i etyczne problemy wykorzystania archiwaliów XX wieku w badaniach historycznych
Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej, Nr 17 (2024), strony: 181-194
Data publikacji: 2024-12-30
https://doi.org/10.48261/PAIPN241711
PDF
Abstrakt
W artykule omówiono problemy etyczne związane z prowadzeniem badań nad historią najnowszą oraz wskazano podstawowe akty prawne kształtujące zasady udostępniania i wykorzystywania materiałów zgromadzonych w archiwach. Dokonano analizy zapisów Ustawy z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach oraz Ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej, a także innych aktów wpływających na dostęp do archiwaliów. Ograniczenia w tej materii wynikają m.in. z istnienia materiałów, których udostępniane jest możliwe po upływie określonego czasu. Należą do nich akta metrykalne i notarialne czy dokumentacja medyczna, sądowa bądź pracownicza. Istotnym elementem warunkującym wykorzystanie akt jest też prawo do ochrony danych osobowych i dóbr osobistych. Ważne dla niniejszych rozważań są także akta przechowywane w archiwach wyodrębnionych i objęte prawodawstwem o ochronie informacji niejawnych. Z kolei etykę badań nad historią najnowszą kształtuje wiele czynników: umiejętności związane z warsztatem naukowym, wybór problematyki dociekań, postawa wobec badanych postaci historycznych czy wydarzeń, zapisy prawne. Analiza przeszłości potraktowana jako próba jej zrozumienia prowadzi do ciągłego poszukiwania nowych źródeł umożliwiających modyfikację znanych tez historiograficznych. Wiedzę o historii można więc traktować jako formę ciągłej dyskusji na jej temat, ewoluującej w wyniku nowych ustaleń badawczych.
Słowa kluczowe
prawo archiwalne • udostępnianie • ograniczenia dostępu • informacje niejawne • kodeks cywilny • akta osobowe • metodologia historii • historia najnowsza • warsztat badawczy historyka • etyka zawodowa • dobra osobiste archival law • access • access restrictions • classified information • civil code • personal file • historical methodology • contemporary history • historian’s research methods • professional ethics • personal rights
Bibliografia
Archiwum Państwowe w Poznaniu: Zespół 1774.
Biernat C., Dostęp do informacji i dokumentacji instytucji publicznych w świetle powszechnych praw obywatelskich oraz postanowień ustawowych w niektórych krajach zachodnich, „Archeion” 1998, t. 99.
Domańska E., Zwroty badawcze w historii i w innych naukach humanistycznych [w:] Wprowadzenie do metodologii historii, red. E. Domańska, J. Pomorski, Warszawa 2022.
Eisler J., Czterdzieści pięć lat, które wstrząsnęły Polską. Historia polityczna 1944–1989, Warszawa 2018.
Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny, https://fina.gov.pl/, dostęp 7 XI 2024 r.
Grobler A., Realizm [w:] Panorama współczesnej filozofii, red. J. Hołówka, R. Dziobkowski, Warszawa 2016.
Heropolitańska I., Ochrona „czci” i „prywatności” osoby zmarłej, „More Maiorum” 2016, nr 2, https://moremaiorum.pl/ochrona-czci-i-prywatnosci-osoby-zmarlej/, dostęp 1 VII 2024 r.
Historycy o badaniu dziejów politycznych Polski 1939–1989. Jak pisać o dziejach współczesnych Polski? Doświadczenie indywidualne – stan historiografii – zadania na przyszłość. Notacja konferencji naukowej zorganizowanej przez Oddziałowe Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie przy współpracy Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, oprac. i red. merytoryczna R. Spałek, Warszawa 2023.
Kodeks etyki Polskiego Towarzystwa Historycznego, https://pth.net.pl/sekcje-i-centra/komisja-etyki, dostęp 28 X 2023 r.
Kutrzeba S., Polska odrodzona 1914–1928, Warszawa 1928.
Nałęcz D., Europejska polityka dostępu do archiwów, „Archeion” 1998, t. 99.
Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 21 czerwca 2024 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. 2024, poz. 1061).
Pisulińska J., Rozumienie, interpretacja i wyjaśnianie w historii [w:] Wprowadzenie do metodologii historii, red. E. Domańska, J. Pomorski, Warszawa 2022.
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 22 maja 2006 r. w sprawie szczegółowych zasad gromadzenia, ewidencjonowania, kwalifikowania i klasyfikacji oraz udostępniania materiałów archiwalnych tworzących zasób jednostek publicznej radiofonii i telewizji (Dz.U. 2006, nr 98, poz. 680).
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 czerwca 2011 r. w sprawie sposobu i trybu udostępniania materiałów archiwalnych znajdujących się w archiwach wyodrębnionych (Dz.U. 2011, nr 196).
Stobiecki R., Etyczny wymiar poznania historycznego [w:] Wprowadzenie do metodologii historii, red. E. Domańska, J. Pomorski, Warszawa 2022.
Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz.U. 2020, poz. 164).
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz.U. 2019, poz. 1231).
Ustawa z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (Dz.U. 2023, poz. 102).
Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o ochronie danych osobowych (Dz.U. 2018, poz. 1000).
Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji niejawnych (Dz.U. 2023, poz. 756).
Ustawa z dnia 10 stycznia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze skróceniem okresu przechowywania akt pracowniczych oraz ich elektronizacją (Dz.U. 2018, poz. 357).
Wprowadzenie do metodologii historii, red. E. Domańska, J. Pomorski, Warszawa 2022.
Licencja
Prawa autorskie (c) 2024 Przegląd Archiwalny Instytutu Pamięci Narodowej
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
