Pokaż  Nr 12 (2023)

Nr 12 (2023)

ISSN:
2545-3424

eISSN:
2299-890X
Dział: Varia

„O narodowy i społeczny autentyzm polskiego socjalizmu”. Kilka refleksji nad genezą „manifestu” Janusza Zabłockiego z roku 1968

Tomasz Sikorski

https://orcid.org/0000-0002-3090-0793

Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historyczny

Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, Nr 12 (2023), strony: 357-395

Data publikacji: 2024-02-06

https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.14

Abstrakt

W artykule omówiono genezę manifestu (memoriału) Janusza Zabłockiego pt. „O narodowy i społeczny autentyzm polskiego socjalizmu”. Jest to dokument prezentujący poglądy Zabłockiego (założyciela Ośrodka Dokumentacji i Studiów Społecznych, a zarazem jednego z liderów ruchu „Znak” na kilka spraw: 1) konflikt wewnątrz PZPR; 2) podłoże i konsekwencje buntu marcowego z 1968 r.; możliwości dialogu i demokratyzacji; 4) tzw. kwestię żydowską i antysemityzm; „narodowe samookreślanie się” społeczeństwa. Zabłocki, deklarując swoją neutralność wobec wewnętrznych konfliktów w partii komunistycznej, w istocie uznał, że Gomułka i jego najbliżsi współpracownicy (np. Zenon Kliszko) nie są już gwarantami demokratyzacji, a ich dotychczasowa pozycja ulega erozji. Nie wykluczając „gry na dwóch fortepianach”, opowiedział się za partyjnym nurtem „narodowo-patriotycznym” (frakcją „partyzantów”), otwartym na polską tradycję, historię i kulturę, a jednocześnie jawnie antysemickim. Dokonawszy diagnozy układu rzeczywistych sił w partii, uznał, że większe szanse na urzeczywistnienie programu reform i demokratyzację mają „narodowi komuniści”. Spotkało się to z krytyką pozostałych posłów „Znaku” i znacznej części całego ruchu. Początkowo swój punkt widzenia Zabłocki zamierzał wyrazić w sejmie, ostatecznie zrobił to w memoriale „O narodowy i społeczny autentyzm polskiego socjalizmu”, który miał się ukazać na łamach „Więzi” (nigdy jednak go nie wydrukowano). Sam tekst jest utrzymamy w konwencji nowomowy antymarcowej (stosowanej w partyjnej propagandzie prasowej), a zawarte w nim sformułowania wyrażają wprost poparcie dla nurtu „narodowego” w PZPR. Poglądy i opinie Zabłockiego pogłębiły narastający od lat kryzys w ruchu „Znak”.


Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Janusza Zabłockiego; Archiwum Stanisława Stommy; Urząd ds. Wyznań.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, 08/61/1; 009/2911/3; 010/10093/2; 010/12308.

Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie, 0648/51; 0648/134/2; 0712/14/1; 0648/138; 0712/9/1; 00191/14; 001043/1768; 0716/281/1–3; 02071/28; 02071/28; 00191/14.

Biblioteka Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, 16459/II, List prymasa Stefana Wyszyńskiego do Jerzego Zawieyskiego, 14 IV 1968 r., rkps.

Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945–1974, Paryż 1975.

Listy pasterskie Episkopatu Polski, cz. 1, red. P. Libera, A. Rybicki, Marki 2003.

Marzec 1968 w dokumentach MSW, t. 1: Niepokorni, red. F. Dąbrowski, P. Gontarczyk, P. Tomasik, Warszawa 2008.

Sprawozdanie Urzędu ds. Wyznań: Ocena stanowisk kleru w sprawie wydarzeń w środowisku akademickim w kraju [w:] P. Raina, Kościół–Państwo w świetle akt wydziałów do spraw wyznań 1967–1968, Warszawa 1994.

Zabłocki J., Przemówienie wygłoszone 15 VII 1968 r. Sprawozdanie Stenograficzne z VIII sesji 20 posiedzenia Sejmu, ł. 29–35.

„Chrześcijanin w Świecie”.

„Ład”.

„Trybuna Ludu”.

„Tygodnik Powszechny”.

„Więź”.

„Znak”.

Kulczycki J., Andrzej Micewski, przyjaciel, którego nie znałem, „Zeszyty Historyczne” 2006, z. 158.

List Prymasa Polski do Jerzego Zawieyskiego po jego odważnym wystąpieniu w Sejmie, Wielkanoc 1968, Warszawa [w:] S. Wyszyński, Dzieła zebrane, t. 21: Styczeń–czerwiec 1968, red. I. Czarcińska, B. Mackiewicz, A. Rastawicka, Warszawa 2021.

Micewski A., Dziennik idącego samotnie (czerwiec 1993 – wrzesień 1998), Warszawa 1998.

Micewski A., Katolicy w potrzasku. Wspomnienia z peryferii polityki, Warszawa 1993.

Micewski A., Ludzie i opcje. 53 sylwetki sceny politycznej, Warszawa 1993.

Stomma S., Pościg za nadzieją, Paris 1991.

Wielowieyski A., Losowi na przekór, Warszawa 2015.

Zabłocki J., Dzienniki, t. 1: 1956–1965, Warszawa 2008.

Zabłocki J., Dzienniki, t. 2: 1966–1975, Warszawa 2011.

Zabłocki J., Mazowiecki – mój przeciwnik nr 38. Reorientacja, „Ład” 1991, nr 37.

Zabłocki J., Mazowiecki – mój przeciwnik nr 37. Jeżeli nie rewizjoniści to kto?, „Ład” 1991, nr 36.

Zawieyski J., Dzienniki, t. 2: Wybór z lat 1960–1969, Warszawa 2012.

Michnik A., Kościół, lewica, dialog, Warszawa 1998.

List Janusza Zabłockiego do Tomasza Sikorskiego, Warszawa, 13 III 2012 r., b.p. [zbiory prywatne autora].

Adamowicz P., Kaczyński A., „Michalski” vel „Historyk”, „Rzeczpospolita”, 12–13 VIII 2006, nr 188.

Aloni S., Arab – Israeli Air Wars 1947–1982, Oxford 2001.

Aloni S., Israeli Mirage and Nesher Aces, Oxford 2004.

Bankowicz B., Neopozytywizm – platforma ideowa „Znaku”, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Nauk Politycznych” 1991, t. 39.

Bankowicz B., Neopozytywizm „Znaku” – próba legalizmu motywowana realizmem [w:] Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996.

Bowen J., Six Days: How the 1967 War Shaped the Middle East, London 2003.

Brzeziecki A., Tadeusz Mazowiecki. Biografia naszego premiera, Kraków 2015.

Brzeziecki A., „Historyk”, „Rzeczpospolita”, 12–13 VIII 2006, nr 188.

Czaczkowska E., Marzec ’68 w dokumentach Konferencji Episkopatu Polski [w:] Stefan Wyszyński wobec oporu społecznego i opozycji 1945–1981, red. E. Czaczkowska, Warszawa 2018.

Czakowska E., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013.

Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945–1989), Kraków 2006.

Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945–1970, Kraków 1995.

Dudek A., Rola Kościoła w wydarzeniach marcowych 1968 r. w ocenie władz PRL [w:] B. Bankowicz, A. Dudek, Ze studiów nad dziejami Kościoła i katolicyzmu w PRL, Kraków 1996.

Eisler J., Hierarchowie Kościoła katolickiego wobec kryzysów politycznych 1956, 1968, 1970 [w:] Społeczeństwo, państwo, Kościół (1945–2000). Materiały z ogólnopolskiej konferencji naukowej. Szczecin 15–16 VI 2000 r., red. A. Kawecki, K. Kowalczyk, A. Kubaj, Szczecin 2000.

Eisler J., Marzec 1968, Warszawa 1991. Eisler J., Polski rok 1968, Warszawa 2006.

Fijałkowska B., Kościół w Polsce wobec wydarzeń 1968 r., „Przegląd Powszechny” 2002, nr 3.

Friszke A., Idący samotnie. Publicysta czy polityk – wspomnienie o Andrzeju Micewskim, „Tygodnik Powszechny”, 19 XII 2004, nr 51.

Friszke A., Koło posłów „Znak” w Sejmie PRL 1957–1976, Warszawa 2002.

Friszke A., Nadzieje i złudzenia. Środowiska katolików świeckich przed i po Październiku 1956 [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szkice, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.

Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956–1989, Warszawa 1997.

Friszke A., Tajemnice Andrzeja Micewskiego, „Tygodnik Powszechny”, 27 VIII 2006, nr 25.

Friszke A., Tajemnice Andrzeja Micewskiego (II). Od ściany do ściany, „Tygodnik Powszechny”, 3 IX 2006, nr 26.

Friszke A., Tajemnice Andrzeja Micewskiego (III). Kontrakt, „Tygodnik Powszechny”, 10 IX 2006, nr 27.

Friszke A., Tajemnice Andrzeja Micewskiego (IV). W osmozie z władzą, „Tygodnik Powszechny”, 17 IX 2006, nr 28.

Friszke A., Tajemnice Andrzeja Micewskiego (V). W przeciągu, „Tygodnik Powszechny”, 24 IX 2006, nr 29.

Friszke A., Triumf i śmierć Jerzego Zawieyskiego, „Więź” 1998, nr 2 [przedruk: idem, Przystosowanie i opór. Studia z dziejów PRL, Warszawa 2007].

Gat M., Britain and the Conflict in the Middle East, 1964–1967: The Coming of the Six- Day War, Praeger/Greenwood 2003.

Gość „Rzeczpospolitej” Andrzej Friszke: Micewski: polityk uwikłany, autor suwerenny, „Rzeczpospolita”, 16 VIII 2006, nr 190.

Graczyk R., Od uwikłania do autentyczności. Biografia polityczna Tadeusza Mazowieckiego, Poznań 2015.

Graczyk R., Realizm polityczny „Tygodnika Powszechnego”, „Politeja” 2013, nr 3.

Hammel E., Six Days in June: How Israel Won the 1967 Arab-Israeli War, Simon & Schuster 1992.

Kamyk Dawidowy. Z Januszem Zabłockim rozmawia Maciej Łętowski, „Ład” 1988, nr 10.

Kimla P., „Współrządzić czy nie kłamać?”. Rozstrzygnięcie Stanisława Stommy [w:] Przeklęte miejsce Europy? Dylematy polskiej geopolityki, red. J. Kloczkowski, Kraków 2008.

Kurcewicz U., Koło Poselskie „Znak” w Sejmie PRL wobec Marca ’68 [w:] Sensus catholicus. Katolicy świeccy w Polsce Ludowej. Postawy – aktywność – myśl. Studia i szki- ce, red. R. Ptaszyński, T. Sikorski, Toruń 2014.

Łatka R., Prymas Wyszyński wobec rzeczywistości politycznej doby Władysława Gomułki [w:] Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim, t. 2: 1956–1972, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2018.

Łatka R., Czy Prymasa Wyszyńskiego można określić mianem realisty politycznego?, „Politeja” 2013, nr 3.

Łętowski M., Ruch i Koło Poselskie „Znak” 1957–1976, Katowice 1998.

Marzec 1968 – trzydzieści lat później, t. 1–2, red. M. Kula, P. Osęka, M. Zaremba, Warszawa 1999.

Mazur M., Kampania prasowa przeciwko Kołu Poselskiemu „Znak” w związku z interpelacją z dnia 11 marca 1968 r., „Studia Historyczne” 2000, z. 2.

Mazur M., Polityczne kampanie propagandowe w okresie rządów Władysława Gomułki, Lublin 2004.

Micewski A., Kardynał Wyszyński. Prymas i mąż stanu, Paryż 1982.

Micewski A., Współrządzić czy nie kłamać? PAX i Znak w Polsce 1945–1976, Paryż 1978.

Morris B., A History of the Zionist-Arab Conflict 1881–1999, Cambridge 2000.

Mutawi S.A., Jordan in the 1967 War, Cambridge 2002.

Mysłek W., Taktyka „Neopozytywistów”. Po interpelacji Koła Poselskiego „Znak”, „Argumenty”, 21 IV 1968.

Nitecki P., Kościół wobec wydarzeń marcowych, „Ład” 1968, nr 10.

Nitecki P., Raina P., Kościół i Marzec 68’, „Chrześcijanin w Świecie” 1988, nr 7.

O polskim Marcu 1968 roku z Jerzym Eislerem rozmawia Barbara Polak, „Biuletyn IPN” 2003, nr 3–4 (26–27).

Orzełek A., Od idealisty do katolickiego Talleyranda. Andrzej Micewski – ideolog, działacz i gracz polityczny w środowiskach katolickich w powojennej Polsce, „Polish Biographical Studies” 2021, nr 9.

Oblicza Marca 1968, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2004.

Osęka P., Marzec ’68, Kraków 2008.

Osęka P., Syjoniści, inspiratorzy, wichrzyciele. Obraz wroga w propagandzie marca 1968, Warszawa 1999.

Osęka P., Zaremba M., Wojna po wojnie, czyli polskie reperkusje wojny sześciodniowej, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” 1999, t. 4.

Ptaszyński R., Elementy realizmu politycznego środowiska „Tygodnika Powszechnego” (1945–1953). Profesorowi Kazimierzowi Kozłowskiemu z podziękowaniem [w:] Pomorze i archiwa. Księga pamiątkowa z okazji 75. urodzin profesora Kazimierza Kozłowskiego, red. M. Frankiel, R. Gaziński, Szczecin 2017.

Ptaszyński R., Powstanie Koła Poselskiego „Znak” w projekcie neopozytywizmu Stanisława Stommy [w:] Wybory i referenda w PRL, red. S. Ligarski, M. Siedziako, Szczecin 2014.

Ptaszyński R., Stommizm. Biografia polityczna Stanisława Stommy, Kraków 2018.

Ptaszyński R., Wstęp do „stommizmu” [w:] Stanisław Stomma. Pisma wybrane, t. 1, oprac. R. Ptaszyński, Kraków 2017.

Rabiński J., U początków sporu o „minimalizm” i „maksymalizm” w polskim katolicyzmie społecznym, „Roczniki Humanistyczne. Historia” 2006.

Raina P., Kardynał Wyszyński. Czasy Prymasowskie, t. 8: 1967–1968, Warszawa 1998.

Sikorski T., Węzeł gordyjski. Katolicy świeccy w PRL (1956–1989), Warszawa 2021.

Społeczność żydowska w PRL przed kampanią antysemicką lat 1967–1968 i po niej, red. G. Berendt, Warszawa 2009.

Strzelecka M., Między minimalizmem a maksymalizmem. Dylematy ideowe Stanisława Stommy i Janusza Zabłockiego, Toruń 2015.

Załuski Z., Siedem polskich grzechów głównych, „Wojsko Polskie” 1960, nr 7–10.

Załuski Z., Siedem polskich grzechów głównych, Warszawa 1968.

Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce 1944–1989, Warszawa 2003.

Sikorski, T. (2024). „O narodowy i społeczny autentyzm polskiego socjalizmu”. Kilka refleksji nad genezą „manifestu” Janusza Zabłockiego z roku 1968. Komunizm: System - Ludzie - Dokumentacja, (12), 357–395. https://doi.org/10.48261/2299.890X.12.2023.14

Statystyki

Liczba pobrań PDF

Download data is not yet available.

Udostępnij


                            Pokaż  Nr 12 (2023)

Nr 12 (2023)

ISSN:
2545-3424
eISSN:
2299-890X

Data publikacji:
2024-02-06

Dział: Varia